ابراهيم حكايت ميكند، سيرى كه از بنده‌اى بسوى خدا آغاز مى‌گردد، سيرى كه سر تا سرش ادب است، ادب در سير، ادب در طلب، ادب در حضور، ادب در همه مراسم حب و عشق و اخلاص، كه آدمى هر قدر بيشتر در آن تدبر و دقت كند، اين آداب را روشن‌تر و درخشنده‌تر مى‌بيند.

[در باره حج و اشاره به اسرار و حكمت آن‌]

در پايان اين راه، از طرف خداى سبحان مامور مى‌شود، براى مردم عمل حج را تشريع كند، كه قرآن اين فرمان را چنين حكايت ميكند: ((وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالًا، وَ عَلى‌ كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ‌)، در ميانه مردم بحج اعلام كن، تا پيادگان و سواره بر مركب‌هاى لاغر از هر ناحيه دور بيايند).[1] چيزى كه هست خصوصياتى را كه آن جناب در عمل حج تشريع كرده، براى ما نامعلوم است، ولى اين عمل هم چنان در ميانه عرب جاهليت يك شعار دينى بود، تا آنكه پيامبر اسلام 6 مبعوث شد، و احكامى در آن تشريع كرد، كه نسبت به آنچه ابراهيم ع تشريع كرده بود، مخالفتى نداشت، بلكه در حقيقت مكمل آن بود، و اين را ما از اينجا مى‌گوئيم كه خداى تعالى بطور كلى اسلام و احكام آن را ملت ابراهيم خوانده، مى‌فرمايد: ((قُلْ إِنَّنِي هَدانِي رَبِّي إِلى‌ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ، دِيناً قِيَماً مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً)، بگو پروردگارم مرا به سوى صراط مستقيم هدايت كرده دينى استوار كه ملت ابراهيم و معتدل است).[2] و نيز فرموده: ((شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً، وَ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ، وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهِيمَ، وَ مُوسى‌، وَ عِيسى‌)، براى شما از دين همان را تشريع كرد، كه نوح و ابراهيم و موسى و عيسى را نيز بدان سفارش كرده بود باضافه احكامى كه مخصوص تو وحى كرديم).[3] و بهر حال آنچه رسول خدا 6 از مناسك حج تشريع فرمود، يعنى احرام بستن از ميقات، و توقف در عرفات، و بسر بردن شبى در مشعر، و قربانى، و سنگ انداختن به سه جمره، و سعى ميانه صفا و مروه، و طواف بر دور كعبه، و نماز در مقام، هر يك به يكى از گوشه‌هاى سفر ابراهيم بمكه اشاره دارد، و مواقف و مشاهد او و خانواده‌اش را مجسم ميسازد، و براستى چه مواقفى، و چه مشاهدى، كه چقدر پاك و الهى بود؟! مواقفى كه راهنمايش بسوى آن مواقف، جذبه ربوبيت، و سايقش ذلت عبوديت بود.

[عباداتى كه توسط انبياء (ع) تشريع شده تمثال‌هايى از سير عبودى آنان است‌]

آرى عباداتى كه تشريع شده (كه بر همه تشريع كنندگان آن بهترين سلام باد) صورتهايى از توجه كملين از انبياء بسوى پروردگارشان است، تمثال‌هايى است كه مسير انبياء ع را از هنگام شروع تا ختم مسير حكايت ميكند، سيرى كه آن حضرات بسوى مقام قرب و زلفى داشتند، هم چنان كه آيه: ((لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ)، براى شما هم در رسول خدا 6 اقتدايى‌

[1]- سوره حج آيه 27

[2]- سوره انعام آيه 161

[3]- سوره شورى آيه 13