براى اينكه اين موجود چند وجبى، علاوه بر اينكه با ساير موجودات طبيعى اختلاط و آميزش دارد، و چون آنها قرب و بعد، و اجتماع و افتراق دارد، و براى رسيدن بمقاصد ساده طبيعيش در آنها تصرفاتى ساده دارد، از آنجا كه مجهز بفكر و ادراك است، تصرفاتى عجيب نيز دارد، كه ساير موجودات آن گونه تصرفات را ندارند، آرى او ساير موجودات را تجزيه مى‌كند، و اجزائش را از هم جدا ميسازد، و از تركيب چند موجود طبيعى چيزها درست مى‌كند، موجود درستى را فاسد، و فاسد را درست مى‌كند، بطورى كه هيچ موجودى نيست مگر آنكه در تحت تصرف انسان قرار مى‌گيرد، زمانى آنچه طبيعت از ساختنش عاجز است، او براى خود ميسازد، و كار طبيعت را مى‌كند، و زمانى ديگر براى جلوگيرى از طبيعت بجنگ با آن برمى‌خيزد.

و كوتاه سخن آنكه: انسان براى هر غرضى كه دارد از هر چيزى استفاده مى‌كند، و آن را بخدمت خود مى‌گيرد، و لا يزال گذشت زمان هم اين موجود عجيب را در تكثير تصرفات، و عميق‌تر ساختن نظريه‌هايش تاييد مى‌كند، تا آنكه خداوند با كلمات خود حق را محقق سازد، و صدق كلام عزيزش را كه فرمود: ((وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ‌)، براى شما آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است مسخر كرد، در حالى كه همه‌اش از اوست)،[1] نشان دهد، و همچنين صدق آن گفتار ديگرش را، كه فرمود: ((ثُمَّ اسْتَوى‌ إِلَى السَّماءِ)، سپس باسمان بپرداخت)،[2] چون با در نظر گرفتن اينكه اين كلام در مقام امتنان است، از آن بر مى‌آيد كه استواء خدا بر آسمان نيز براى انسان بوده، و اگر آن را هفت آسمان قرار داد، نيز بخاطر اين موجود در دانه بوده است، (در اينجا خواننده عزيز را سفارش مى‌كنم در اين باره بيشتر دقت بفرمايد).

[صراط انسان در مسير وجودش و وسعت شعاع عمل او در عالم‌]

پس صراط انسان در مسير وجودش را فهميديم، و اين وسعت شعاع عمل انسان در تصرفاتش در عالم كون، همان است كه خداى سبحان نيز آن را بيان نموده، كه از كجا آغاز ميشود، و بكجا ختم مى‌گردد؟.

[مبدأ حيات دنيوى انسان‌]

چيزى كه هست قرآن كريم همانطور كه احيانا مبدأ حيات دنيوى انسان را كه از آن شروع نموده، عالم طبيعت و كون شمرده، و هستيش را مرتبط با آن معرفى مى‌كند، در عين حال آن را مرتبط با پروردگار متعال نيز ميداند، و مى‌فرمايد: ((وَ قَدْ خَلَقْتُكَ مِنْ قَبْلُ، وَ لَمْ تَكُ شَيْئاً)، من تو را از پيش آفريدم، در حالى كه چيزى نبودى)،[3] و نيز مى‌فرمايد: ((إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَ يُعِيدُ)، بدرستى كه او است كه آغاز مى‌كند، و در خاتمه برمى‌گرداند).[4] پس انسان كه مخلوقى است تربيت يافته در گهواره تكوين، و از پستان صنع و ايجاد

[1]- سوره جاثيه آيه 13

[2]- سوره بقره آيه 29

[3]- سوره مريم آيه 9

[4]- سوره بروج آيه 13