نام کتاب : تعلیم و تربیت در اسلام نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 323
حکومت میکنند ؟ ! چه چیز ضامن اجراء حکومت عقل و اراده بر میلها است ؟
یکی از مسائلی که مذهبیون به آن متمسک میشوند ، در همین جا است .
میگویند اراده قوه اجرائی عقل است ، ولی خود عقل چیست و از عقل چه کاری
ساخته است ؟ عقل جز روشنائی چیز دیگری نیست که انسان را روشن میکند ،
اما آیا روشن کردن ، به انسان جهت هم میدهد که حالا که اطرافت روشن شد ،
از این طرف برو یا از آن طرف ؟ انسان دنبال آنچه میخواهد میرود و از
چراغ عقل استفاده میکند برای رسیدن به مطلوب خودش . مشکل این است که
انسان چه مطلوبی داشته باشد ؟ البته در اینکه انسان نیاز دارد به چراغ
عقل برای اینکه [ راه او را ] روشن کند ، بحثی نیست . انسان اگر در
تاریکی حرکت کند ، مطلوب خودش را گم میکند . در نیاز به عقل بحثی
نیست . ولی سخن در این است که عقل و علم که در واقع مکمل عقل و به
عبارت دیگر عقل اکتسابی است روشنائی است ، محیط را روشن میکند ، انسان
میفهمد چه میکند ، میفهمد که اگر بخواهد به فلان مقصد برسد ، از اینجا
باید برود ، این وسیله است برای آن مقصد ، و آن ، وسیله است برای این
مقصد ، ولی آیا فهمیدن و دانستن کافی است که اراده انسان بر تمایلات او
حکومت بکند ؟ نه . چرا ؟ برای اینکه انسان فی حد ذاته اینطور است که
دنبال منافع خودش میرود و ارادهاش تا آن اندازه ممکن است بر میلهایش
حکومت بکند که منافعش اقتضاء میکند .
اینجاست که تا یک امر دیگری که به انسان خواستههایی ماوراء منافع
ندهد پیدا نشود ، از عقل و اراده کاری ساخته نیست ، و
نام کتاب : تعلیم و تربیت در اسلام نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 323