نام کتاب : فلسفه تاریخ 2 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 231
اجزائی که پیدا شده اگر قابل تجزیه باشند آنها را هم باز تجزیه کنیم ، در
نهایت امر برسیم به اجزا غیر قابل تجزیه ، در باب تعاریف نیز اگر ما
بخواهیم به کنه یک تصور برسیم جز اینکه آن را در ظرف ذهن تحلیل کنیم به
اجزائش و اجزائش را به اجزا اجزائش تا برسیم به اجزا اولیه ، راه
دیگری وجود ندارد . اما [ اینکه ] این لابراتوار ذهن بشر قدرت چنین
تجربهای را دارد یا ندارد یک مطلب است ، راه این است مطلب دیگری
است . راجع به اینکه بشر چنین قدرتی دارد یا ندارد ، بحثی است که حتی
از زمان فارابی شروع شده که گاهی گفتهاند کار بسیار مشکلی است ، گاهی
گفتهاند کار نشدنی است ، یعنی مساله تعریف کردن اشیا به اجزا اولیه "
حد تام " به اصطلاح منطقیین ) ، به دست آوردن حد تام یعنی تجزیه کردن
نهایی عناصر فکری ، یک عمل غیرممکن است ، به تعبیر دیگر اجناس و فصول
اشیا را دقیقا به دست آوردن گفتهاند یا متعسر است و یا متعذر . امروز
هم راه بهتری برایش پیدا نکردهاند . با عمل ، تعریف یک شی را نمیشود
به دست آورد . امروز و دیروز آخرش رسیدهاند به اینکه در مقام تعریف
اشیا ، اشیا را به خواص و آثارشان باید تعریف کرد نه به ماهیتشان . این
در باب تصورات .
در باب تصدیقات هم آنها مبادی تصدیقات را متعدد میدانستند . این
دیگر در ابتدائیترین منطقها هست . میگفتند مبادی برهان شش چیز است :
بدیهیات اولیه ( که نه منتهی به حس باطنی میشود و نه حس ظاهری ) ،
محسوسات ، وجدانیات ، تجربیات ، فطریات و متواترات . در میان اینها
لااقل دوتایشان که محسوسات و تجربیات باشد یعنی عمل ، یعنی تصدیقی که از
مشاهده گرفتهایم ، تصدیقی که از مبدا تجربی گرفتهایم . پس این یک تهمت
است که بگوییم به طور کلی علم قدیم اندیشه را فقط از اندیشه میخواهد و
به غیر اندیشه اساسا تکیه ندارد .
ثانیا این نظریه که در همه جا اندیشه را با عمل باید ثابت کرد و
اندیشه را با اندیشه نمیشود ثابت کرد ، یعنی بیارزشی قیاس منطقی ،
مطلبی است که ما در اصول فلسفه و جاهای دیگر بحث کردهایم و این مطلب
صددرصد غلط است . یکی از مبادی استدلال انسان بدیهیات اولیه است و
بدیهیات اولیه به هیچ وجه استناد به حواس ندارد و نمیتواند داشته باشد
از باب اینکه بدیهیات اولیه از عناصری تشکیل میشود که آن عناصر
نمیتواند محسوس باشد ، بلکه مبادی اولیه فکر بشر مبادیی است که از
عناصری تشکیل شده که مبدا حسی ندارند ، برای اینکه در آن مبادی اولیه
مفهوم
نام کتاب : فلسفه تاریخ 2 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 231