از آن براى زندگى‌مان استفاده مى‌كنيم.

آيا توسّل به اين اسباب ما را از خدا غافل مى‌كند؟ آيا اعتقاد به اين كه زمين بذر گياهان را مى‌روياند و يا نور آفتاب و قطره‌هاى حيات‌بخش باران، بذر و گل و گياه و ميوه‌ها را پرورش مى‌دهد، و به طور كلّى اعتقاد به اين عالم اسباب، مخالف توحيد افعالى است؟

به يقين مخالف نيست، زيرا ما به دنبال عالم اسباب مى‌رويم، امّا مسبّب الاسباب را خدا مى‌دانيم. پس همان‌گونه كه توسّل به اسباب طبيعى با اصل توحيد منافات ندارد و «اين همه آوازها از شه بود» در عالم تشريع نيز توسّل به انبيا و اوليا و معصومين و تقاضاى شفاعت از آنها در پيشگاه خدا هيچ منافاتى با اصل توحيد ندارد.

البتّه مى‌دانيم يك گروه افراطى نيز در اينجا پيدا شده‌اند كه عالم اسباب را منكر شده‌اند؛ آنها به همين گمان كه اعتقاد به عالم اسباب با توحيد افعالى خدا منافات دارد، مى‌گويند آتش نمى‌سوزاند خداوند به هنگام نزديك شدن آتش به چيزى آن را مى‌سوزاند. آب آتش را خاموش نمى‌كند خداوند به هنگام ريختن آب بر روى آتش، آتش را خاموش مى‌كند، و به اين ترتيب تمام رابطه علّت و معلول كه از روابط بديهى در جهان آفرينش است، منكر مى‌شوند.

در حالى كه قرآن مجيد عالم اسباب را به روشنى به رسميّت شناخته و مى‌گويد: ابرها را مى‌فرستيم، اين ابرها زمين‌هاى تشنه را آبيارى مى‌كند، به وسيله آنها احياى ارض مى‌شود: (فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ‌