شأن نزول:

ارشاد و گرنه كناره‌گيرى‌

در «تفسير مجمع البيان» از امام باقر عليه السلام نقل شده: چون آيه نخست نازل گرديد و مسلمانان از مجالست با كفار و استهزاءكنندگان آيات الهى، نهى شدند جمعى از مسلمانان گفتند: اگر بخواهيم در همه جا به اين دستور عمل كنيم بايد هرگز به «مسجد الحرام» نرويم و طواف خانه خدا را نكنيم (؛ زيرا آنها در گوشه و كنار مسجد پراكنده‌اند و به سخنان باطل پيرامون آيات الهى مشغولند و در هر گوشه‌اى از مسجد الحرام ما مختصر توقفى كنيم ممكن است سخنان آنها به گوش ما برسد).

در اين موقع، آيه دوم نازل شد و به مسلمانان دستور داد: در اين گونه مواقع آنها را نصيحت كنند و تا آنجا كه در قدرت دارند به ارشاد و راهنمائى آنها بپردازند. [1]

ذكر شأن نزول براى آيه فوق- همان طور كه سابقاً نيز اشاره كرديم- با نازل شدن تمام سوره با هم منافات ندارد؛ زيرا ممكن است حوادث مختلفى در زندگى مسلمانان رخ دهد، سپس سوره‌اى يك جا نازل شود و هر چند آيه‌اى از آن ناظر به قسمتى از آن حوادث بوده باشد.

ا 91 وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قالُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى‌ بَشَرٍ مِنْ شَيْ‌ءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتابَ الَّذي جاءَ بِهِ مُوسى‌ نُوراً وَ هُدىً لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَراطيسَ تُبْدُونَها وَ تُخْفُونَ كَثيراً وَ عُلِّمْتُمْ ما لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَ لا آباؤُكُمْ قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ في‌ خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ‌

آنها خدا را درست نشناختند كه گفتند: «خدا هيچ چيز بر هيچ انسانى، نفرستاده است»! بگو: «چه كسى كتابى را كه موسى‌ آورد، نازل كرد؟! كتابى كه براى مردم، نور و هدايت بود؛ (اما شما) آن را به صورت پراكنده قرار مى‌دهيد؛ قسمتى را آشكار، و قسمتى‌

[1] «مجمع البيان»، ذيل آيه مورد بحث؛ «بحار الانوار»، ج 9، ص 89؛ «مستدرك»، ج 12، ص 312 و 313.