رابطه قسمها و مقسم له:

همان‌گونه كه گذشت خداوند به تمام ميراثهاىِ مكتوبِ در طول تاريخ، تمام دست نوشته‌ها در جميع قرون و اعصار، و به همه ابزار نوشتن قسم خورده كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله داراى اخلاق حَسَن، و خُلق و خوى برجسته است.

حال اين سؤال مطرح مى‌شود كه چه ارتباطى بين قلم، و خُلق حسن است؟

پاسخ: اگر قلم خوب بر روى كاغذ بچرخد و كتابهاى مفيد و سازنده و مثبتى نوشته شود، اخلاق مردم جامعه نيز بر اثر مطالعه آن كتب و عمل به آن خوب مى‌شود.

و چنانچه كتابهاى فاسد و ناسالم و گمراه كننده‌اى نوشته و منتشر گردد، بدون شك خُلق و خوى مردم نيز فاسد و ناسالم خواهد شد. و به تعبير ديگر، خلق حسن نتيجه قلم‌هاى سالم، و رذائل اخلاقى ميوه قلم‌هاى ناسالم است.

تفسير اخلاق عظيم:

«اخلاق عظيم» كه با اين اهميّت بيان شده و براى آن سوگندهاى مهمّى ياد شده، چيست؟

در پاسخ سؤال فوق تفسيرهاى متفاوتى بيان شده كه مرحوم علّامه طبرسى در مجمع‌البيان‌ [1] آنها را جمع آورى كرده است. توجّه كنيد:

الف) خُلُقْ به معناى دين و آيين است؛ يعنى قسم به قلم و ابزار نوشتن كه تو صاحب آيين عظيمى هستى.

ب) خلق عظيم به معناى اخلاق اسلامى است. اى پيامبر ما! اخلاق اسلامى كه به وسيله تو تبليغ شده، اخلاق برجسته و سرنوشت سازى است.

ج) خلق عظيم به معناى واجد صفات و ويژگيهاى زير بودن:

استقامت ورزيدن، اهل بذل و بخشش بودن، و تدبير امور بر اساس اصول سه گانه عقل و رفق و مدارا، تحمّل كردن سختيهاى دعوت به سوى خدا، عفو و گذشت از

[1]. مجمع البيان، ج 10، ص 86.