الْاسْلامِ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ احَدِكُمْ ارْبَعِينَ عاماً» [1]

نه تو و نه هيچ يك از مسلمانان چنين نكنيد، چه اينكه صبر و استقامت يكى از شما در يكى از محيطهاى اسلامى بهتر از چهل سال عبادت است.

از اين سخن پاسخ استدلال اول طرفداران انزوا روشن گرديد.

2- تنهايى و عزلت‌ مايه بسيارى از انحرافات فكرى و اعوجاج سليقه است، زيرا انسان هر قدر هم خوش فكر و با ذوق و پرمايه باشد باز داراى اشتباهاتى است، اين اشتباهات جز در برخورد با ديگران آشكار نمى‌گردد، در معاشرت خيلى زود انسان به اشتباهات خود پى مى‌برد، ولى در «گوشه تنهايى» چون راهى براى اصلاح آنها نيست انسان به مسيرهاى انحرافى خود ادامه مى‌دهد و مانند كسى كه از بيراهه مى‌رود هرچه جلوتر برود فاصله او از جاده اصلى بيشتر مى‌گردد، و گاهى همان يك فكر انحرافى را پايه استنباطات ديگرى قرار داده و تدريجاً انبوهى از اشتباهات مغز او را فرا مى‌گيرد و افكار او را به‌كلى از ارزش مى‌اندازد.

از اين بيان ضمناً پاسخ استدلال ديگر طرفداران انزوا- كه مى‌گويند:

تفكر در گوشه تنهايى بهتر ميسر است- روشن مى‌گردد، زيرا خطر انحراف در تنهايى خيلى بيشتر است.

3- عيب بزرگ ديگرى كه در عزلت دامنگير انسان مى‌شود مسأله‌ «عُجب و خودپسندى» است، انسان روى غريزه حب ذات معمولًا به خود و آثار خود بيش از اندازه علاقه‌مند است و غريزه «حبّ ذات» در

[1]. فيض كاشانى، محجّة البيضاء 4/ 7.