شد.

بنابراين، اساس صحيح عقلانى و منطقى در بررسى اصول اخلاقى همان است كه گفته شد، بايد همواره تكامل وجود انسان را در تمام جنبه‌ها مورد توجه قرار دهيم و آنچه را به آن كمك مى‌كند از ديگر امور بشناسيم و فضائل و رذائل را بر طبق آن مورد بررسى قرار دهيم.

اثر انزوا و گوشه‌گيرى در اخلاق‌

آيا تهذيب نفس و بدست آوردن فضائل اخلاقى در اجتماع، بهتر ممكن است يا در گوشه‌گيرى و انزوا؟ اين سؤالى است كه بسيارى از خود مى‌كنند.

عده‌اى معتقدند انسان هرچه منزوى‌تر باشد از نظر اخلاقى سالمتر خواهد بود، زيرا بسيارى از انحرافات و رذائل اخلاقى و يا اكثر آنها هنگام برخورد با ديگران بروز مى‌كند. حسد، تكبر، دروغ، غيبت، بهتان، ريا و كينه‌توزى و امثال اينها همه بر اثر آميزش با ديگران دامنگير انسان مى‌شود؛ كسى كه با مردم سر و كار ندارد نه غيبت مى‌كند و نه غيبت مى‌شنود؛ نه به كسى حسد مى‌ورزد و نه محسود ديگران مى‌گردد؛ نه مبتلا به رياكارى مى‌شود و نه دروغ و نه كينه‌توزى و سوءظن پيدا مى‌كند.

طرفداران انزوا و گوشه‌گيرى كه در ميان آنها بعضى از علماى اخلاق و جمعى از زهّاد و عبّاد معروف ديده مى‌شوند علاوه بر دليل فوق دلائل ديگرى هم بر فضيلت اين عمل و تأثير آن در بهبود اخلاق دارند.

آنها مى‌گويند: انسان هنگام گوشه‌گيرى بهتر مى‌تواند عبادت خدا كند