«ثَلاثٌ فِي الْمُؤْمِنِ لا يُسْتَحْسَنَّ وَلَهُ مِنْهُنَّ مَخْرَجٌ، فَمَخْرَجُهُ مِنْ سُوءِالظَّنِّ انْ لا يُحَقِّقَهُ» [1]

سه چيز ناپسند در وجود مؤمن است كه راه فرار از آنها دارد، و راه فرار ازبدگمانى اين است كه به آن ترتيب اثر ندهد.

2- بعضى ديگر مى‌گويند مراد از تحريم سوء ظن، عدم ترتيب اثر قلبى و خارج بر آن است. يعنى در قلب خود بناگذارى و «عقد قلب» كه امر اختيارى است نسبت به آن موضوع ننمايد و احساس تنفر و كراهتى نسبت به شخص مورد سوء ظن نكند و در خارج نيز در مناسبات و رفتار خود با او تغييرى ندهد، بنابراين منظور از عدم تحقق سوء ظن، همان معنى وسيع كلمه يعنى اعم از ذهن و خارج است.

ترديدى نيست كه اين دو معنى، هر دو، خلاف ظاهر آيه اجتناب از سوء ظن و احاديث وارده در اين قسمت است، زيرا در اينها نهى از خود سوء ظن است و جنبه بناگذارى قلبى ندارد كه قابل اجتناب باشد.

البته مسأله اعتقاد و بناگذارى قلبى يك امر اختيارى است (بنابر اينكه اعتقاد و ايمان غير از علم مى‌باشد همانطور كه در محل خود اثبات شده است) ولى مسأله احساس تنفر و كراهت چنين نيست.

3- حق اين است كه سوء ظن اگرچه در بدو امر غالباً جنبه اختيارى ندارد ولى ادامه آن اختيارى است، زيرا سوء ظن معمولًا از يك سلسله عوامل غير واقعى سرچشمه مى‌گيرد كه بر اثر شتابزدگى و عجله در

[1]. مجلسى، بحار الانوار 75/ 201.