تلمود بابلى است (تاريخ شرح‌نويسى بر تلمود اورشليمى از قرن شانزدهم به بعد است).

محقّقان در حواشى (نوولّى‌ [1] يا حيدوشيم‌ [2]) منابع مختلف را مطالعه و مقايسه مى‌كنند و تعارضات درونىِ آثار تلمودى را حل و رفع مى‌كنند.

در نتيجه اين كار هلاخاها و تفسيرهاى جديدى استنتاج مى‌شود. نوولّى‌ كلاسيك بر تلمود عبارت است از اثر حاشيه‌نويسان بر تلمود بابلى در قرون 12 و 13 (معروف به توسافوت). دوران نوولّى‌نويسى تقريباً پس از شرح‌نويسى يعنى از قرن يازدهم به بعد است كه تا زمان حاضر نيز ادامه دارد.

مجموعه‌هاى فتاوا (شِئِلوت او تشووت) [3] عبارت‌اند از پاسخ‌هايى كه عالمان يهودى به پرسش‌هاى شرعى مى‌دهند. اين مسائل به چند شكل در نزد عالمان برجسته و صلاحيت‌دار هلاخا مطرح مى‌شدند. گاه قاضيان‌ (ديّانيم) [4] وقتى در رسيدگى به دعوايى به مشكل برمى‌خوردند از عالمان هلاخا استفتا مى‌كردند. گاه نيز اين مسائل ناشى از منازعه فرد و جامعه يا دو جامعه متفاوت بود. در اين فتاوا تصميمات قانونى درباره مسائل خاصِ ناشى از زندگى روزمره عرضه مى‌شد.

از اين رو، فتوا محور اصلى تحوّل و تطوّر شريعت يهودى در دوران پساتلمود بود. فتاوا رويه قضايى‌ [5] نظام شرعى يهود است و تقريباً شامل سيصد هزار حكم مى‌شود.

از بزرگ‌ترين منابع مكتوب شريعت يهودى در دوره پساتلمود قانون‌نامه‌ها هستند. در اين زمينه آثار قابل ملاحظه‌اى پديد آمده‌اند كه اكنون نيز از منابع اصلى حقوق يهودى‌اند. از مهم‌ترين اين آثار به اختصار بحث مى‌شود:

اوّل. آثار دوره گائونى‌

نخستين عالمانى كه در دوران پس از تلمود به شرح قوانين و احكام آن پرداختند گائون‌ها هستند.

ايشان افزون بر مجموعه‌هاى فتاوا، نخستين كسانى بودند كه مجموعه‌هاى هلاخايى را با گردآورى نتايج بحث‌هاى تلمودى در ترتيبى منطقى تدوين كردند.

يكى از نخستين آثارى كه بدين شكل تدوين شد سِفِر هشئيلوت‌ اثر «راواحاى گائون» در نيمه نخست قرن هشتم است. وى كه عالمى برجسته در بابل بود اين كتاب را در 191 گفتار بر اساس بخش‌هاى تورات، كه در كنيسه خوانده مى‌شدند، مرتب كرد و كوشيد تا احكام تورات را با توجّه به تلمود و ديگر آثار هلاخايى تبيين كند. در همين زمان يهوداى بن نحمان كتاب‌ هلاخوت پسوقوت‌ را نوشت كه قديم‌ترين نمونه كلاسيك «كتاب‌هاى هلاخوت» (هلاخاها) است. چند دهه بعد، در اوايل سده نهم، ربّى شمعون قايرا اثرى ديگر به نام‌

[1].novellae

[2].hiddushim

[3].she'elot u -teshuvot

[4].dayyanim

[5].case law