گونه متفاوت نقل شده و موجب اختلاف فتاوا گشته است:

اوّل:

كان رسول اللَّه صلى الله عليه و آله إذا ارتحل قبل أن تزيغ الشمس أخَّر الظهر إلى‌ وقت العصر ثمّ نزل فجمع بينهما، فإن زاغت الشمس قبل أن يرتحل صلّى الظّهر ثمّ ركب. [1]

دوم:

إنّ النبى صلى الله عليه و آله كان إذا ارتحل قبل أن تزيغ الشمس أخَّر الظهر إلى‌ وقت العصر ثمّ نزل فجمع بينهما، فإن زاغت الشمس قبل أن يرتحل صلّى الظهر و العصر ثمّ ركب. [2]

بر اثر همين تفاوت متن حديث نبوى صلى الله عليه و آله شافعى‌ها و مالكى‌ها و اهل مدينه به استناد حديث دوم قائل به جواز جمع تقديم و جمع تأخير در سفر شده‌اند، و حنابله ضمن فتوا به جواز جمع، عدم جمع را افضل دانسته‌اند و اوزاعى و امام مالك به استناد حديث اوّل قائل به جواز جمع تأخير و عدم جواز جمع تقديم شده‌اند. و حنفى‌ها براى مسافر هيچ كدام را جايز نمى‌دانند. [3]

فقهاى اماميّه قائل به جواز جمع تقديم و جمع تأخير براى مسافر و غير مسافر شده‌اند. آنان علاوه بر احاديث متعدّدى از ائمّه اهل بيت عليهم السلام كه تصريح به جواز آن نموده‌اند [4]، به احاديث نبوى موجود در جوامع اهل سنّت نيز استدلال مى‌كنند. [5]

يكى از عوامل اختلاف فتاواى مجتهدان تفاوت فهم و تفسير آنان نسبت به يك متن قرآنى يا حديثى است، البتّه اين ترديد و اختلاف بى‌جهت نيست بلكه غالباً منشئى در خود آن متن دارد، مجموعه اين گونه اختلاف برداشت‌ها را وقتى بررسى كنيم چند منشأ براى آنها در متون آيات و روايات مشاهده مى‌كنيم.

منشأ اختلاف در فهم و دلالت متون:

1. اشتراك لفظى‌

يك كلمه، مانند:

الف) اشتراك لفظى يك اسم‌

« «وَ الْمُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ ...» [6]؛ زنان طلاق داده شده (جهت نگهدارى عدّه) سه «قرء» صبر كنند».

[1]. مجمع الزوائد (هيثمى)، ج 2، ص 159؛ صحيح بخارى‌، كتاب تقصير الصلوة، باب 16، حديث 1112؛ فتح البارى‌، ج 2، ص 741.

[2]. عون المعبود (عظيم‌آبادى)، ج 4، ص 61.

[3]. الفقه على المذاهب الاربعة، ج 1، ص 483؛ الاجتهاد فى علم الحديث‌، ص 474.

[4]. وسائل الشيعة، ج 3، ص 160، ابواب المواقيت، باب 32، احاديث باب.

[5]. صحيح مسلم‌، كتاب صلاة المسافرين، باب الجمع بين الصلاتين فى الحضر.

[6]. بقره، آيه 228.