خطابات عامى است كه شامل هر زمان و هر مكان و همه افراد مى‌شود؛ حتّى‌ خطابات مشافهه‌ نيز جنبه عموميّت دارد، تعبيراتى همچون «يا أيّها الّذين آمنوا»، «يا أيّها النّاس‌» و «يا بني آدم‌»، در همه جا مخصوصاً در آنجا كه حكمى از احكام فرعيه در آن است همه را به دقّت، تدبّر و بهره‌گيرى از آيات و روايات دعوت مى‌كند.

هرگاه بپذيريم همه مخاطب هستند، بايد قبول كنيم كه باب اجتهاد در آن آيات و روايات (با فراهم كردن مقدّمات اجتهاد) به روى همه گشوده است.

معتقدان به انسداد باب اجتهاد، در واقع مخاطب را گروه خاصى مى‌دانند، در حالى كه هيچ دليلى براى آن وجود ندارد.

ب) لزوم مراجعه به دانشمندان و علماى امّت‌

آياتى مانند: « «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»*؛ اگر نمى‌دانيد از آگاهان بپرسيد». [1] نيز آيه شريفه «نفر»: « «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»؛ نبايد مؤمنان همگى به سوى ميدان جهاد حركت كنند، چرا از هر گروهى از آنان طايفه‌اى كوچ نمى‌كنند (و طايفه‌اى بمانند) تا تفقّه در دين نمايند و به هنگام بازگشت به قوم خود، آنها را بيم دهند (و احكامى را كه فرا گرفته‌اند به آنان بياموزند)». [2]

به يقين‌ «أَهْلَ الذِّكْرِ»*، همه دانشمندان امّت را شامل مى‌شود و اين اصطلاح ويژه گروه خاصى نيست، گرچه مورد نزول آيه، دانشمندان اهل كتاب و علامات پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در كتب پيشين است ولى مى‌دانيم، مورد نزول آيات، كليت قوانين مستفاد از آن را نفى نمى‌كند. به همين جهت دانشمندان علم اصول و فقهاى ما به اين آيه، هم براى‌ حجيّت خبر واحد و هم جواز تقليد استدلال كرده‌اند. هم چنين منظور از «تفقّه‌» در دين كه در آيه نفر آمده، فراگيرى همه معارف و احكام اسلام اعمّ از اصول و فروع است و تفقّه تنها به معناى يادگرفتن مسائل ساده نيست، بلكه شامل فراگيرى علوم اسلامى بر حسب اجتهاد نيز مى‌شود.

بنابراين، آيات فوق دليل روشنى است بر اينكه:

همواره گروهى از مسلمانان به عنوان يك واجب كفايى (و گاه عينى) بايد به استنباط احكام اسلامى و اجتهاد از كتاب و سنّت بپردازند. و بعد از فراگيرى اين علم، نتيجه معلومات خود را به ديگران منتقل سازند.

تاريخ فقه پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام گوياى آن است كه در هر عصر و زمان، از قرن اوّل، تا زمان حاضر، مجتهدان صاحب فتوايى بوده‌اند كه احكام اسلامى را از كتاب و سنّت و اجماع و دليل عقل استنباط كرده و در اختيار توده‌هاى مردم قرار

[1]. نحل، آيه 43.

[2]. توبه، آيه 122.