برخى از آنان عبارتند از:

1. قاضى ابن برّاج طرابلسى (م 481)؛ مؤلّف كتاب‌ مهذّب. [1]

2. أبو على طوسى، فرزند شيخ طوسى (م حدود 515). [2]

3. فضل بن حسن بن فضل طبرسى (م 548) نويسنده تفسير ارزشمند مجمع البيان‌. وى آراى فقهى خويش را ذيل آيات الاحكام در همان كتاب تفسير خود آورده است. [3]

4. أبو جعفر محمّد بن على طوسى معروف به «ابن حمزه» (م حدود 550) كتاب فقهى او الوسيلة الى نيل الفضيلة نام دارد. [4]

5. قطب الدين راوندى (م 573) مؤلّف كتاب‌ فقه القرآن. [5]

6. أبو المكارم حمزة بن على بن أبو المحاسن، معروف به «ابن زهره» (م 585) كتاب معروف او در فقه و اصول، غنية النزوع‌ نام دارد. [6]

ويژگى‌هاى اين دوره:

1. ركود علمى در فقه و تقليد از آثار شيخ طوسى. بر همين اساس و به تبع شيخ طوسى در اين دوره به علم اصول توجّه ويژه‌اى شد و از عنصر عقل در استدلالات، بهره بيشترى گرفته شد و ابن زهره، بخشى از كتاب‌ غنيه‌ را به علم اصول اختصاص داد.

وى در عرصه‌هاى مختلف به طور روشن بر عقل اعتماد كرد. همچنين سديد الدّين حمصى (م 588) نيز كتابى به نام‌ المصادر فى اصول الفقه‌ نوشت.

2. توجّه به فقه القرآن. قطب الدين راوندى (م 573) در همين زمينه كتابى با نام‌ فقه القرآن‌ نوشت و شيخ طبرسى نيز در تفسير مجمع البيان‌ به اين مسأله توجّه خاصّى كرد. [7]

دوره پنجم: عصر تجديد حيات فقهى اهل بيت عليهم السلام‌

پس از آنكه سالها افكار شيخ طوسى بر فقه شيعه سايه افكنده بود و به سبب نفوذ فوق العاده علمى شيخ، كسى با وى مخالفت نمى‌كرد، در اواخر قرن ششم راه نقد افكار وى گشوده شد و نشاط فقاهت و اجتهاد بار ديگر به جمع فقها بازگشت. اين حركت تا قرن يازدهم (عصر سيطره اخباريون) ادامه يافت.

[1]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 149؛ روضات الجنّات‌، ج 4، ص 206- 202؛ اعيان الشيعة، ج 8، ص 18.

[2]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 76؛ اعيان الشيعة، ج 5، ص 246- 244.

[3]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 217- 216؛ روضات الجنّات‌، ج 5، ص 365- 357؛ اعيان الشيعة، ج 8، ص 400- 398؛ مقدّمه‌ تفسير مجمع البيان.

[4]. ر. ك: روضات الجنّات‌، ج 6، ص 274- 262؛ اعيان الشيعة، ج 2، ص 264- 263.

[5]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 127- 125؛ روضات الجنّات‌، ج 4، ص 9- 5؛ اعيان الشيعة، ج 7، ص 241- 239.

[6]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 106- 105؛ روضات الجنّات، ج 2، ص 377- 374؛ اعيان الشيعة، ج 6، ص 250- 249.

[7]. موسوعة طبقات الفقهاء، مقدّمه جزء دوم، ص 303- 302 (با اندكى تصرّف و تلخيص).