هم نيستند، بلكه در طول يكديگر هستند. اوّل وضو يا غسل واجب است، و در صورت عدم امكان وضو و غسل، تيمّم واجب مى‌شود.

به تعبير ديگر، تيمّم بدل اضطرارى وضو و غسل است؛ يعنى انسان تا مضطر و ناچار نشود نبايد به سراغ تيمّم برود. مثل اين كه مولى به عبد خود بگويد: «آب خنك بياور، و اگر ناچار شدى آب داغ بياور.» اگر عبد آب خنك داشته باشد، آيا مى‌تواند آن را دور بريزد، و آب داغ بياورد؟ يا آب داغ براى زمانى است كه واقعا اضطرارى در كار باشد، و آب خنك يافت نشود؟!

اما مسأله «إجناب نفس» (يعنى انسانى كه دسترسى به آب ندارد، خود را از راه مشروع جنب كند، سپس با تيمّم نماز بخواند) روايات خاصّى دارد، [1] و نمى‌توانيم مسأله مورد بحث را، به آن مسأله منصوص قياس كنيم.

اگر مى‌خواهيد مسأله فوق را قياس كنيد، به شخصى قياس نماييد كه «در بيابان آبى براى غسل و وضو نمى‌يابد، و فحص و تحقيق نمى‌كند تا وقت ضيق شود، و در تنگى وقت تيمّم مى‌كند، و نمازش را مى‌خواند» كه فقها چنين كارى را از نظر شرع جايز نمى‌دانند؛ هر چند نماز او را از نظر وضعى صحيح مى‌دانند.

صاحب جواهر رحمه اللّه در اين زمينه مى‌فرمايد:

«لو اخل بالطلب حتّى ضاق الوقت أخطأ لتقصيره في الطلب الواجب عليه و صحّ تيممه و صلاته على الأظهر الأشهر بين الأصحاب، بل في‌

[1]. وسائل الشيعة، جلد 2، ابواب التيمّم، باب 27، حديث 1 و 2.