ژرف‌انديش شيعه اين است كه حيله‌هاى شرعى فى الجمله مجاز است، در حالى كه بسيارى از آن حيله‌ها غير مجاز مى‌باشد، كه در بحث‌هاى آينده مورد بحث قرار خواهد گرفت.

9- نظريّه فقهاى اهل سنّت پيرامون حيل شرعيّه‌

«ابن قيّم» از علماى قرن هشتم اهل سنّت است. او در كتاب خويش «أعلام الموقّعين عن ربّ العالمين» [1] بحث بسيار مفصّلى پيرامون حيله‌هاى شرعى دارد. كه خلاصه‌اى از بحث او را به طور فشرده در اينجا مى‌آوريم:

نامبرده نخست به سراغ «سدّ ذرايع» مى‌رود، و نود و نه مورد براى سدّ ذرايع ذكر مى‌كند. سپس بحث حيله‌هاى شرعى را پى مى‌گيرد، و در نتيجه «حيله‌هاى شرعى» را در تناقض با «سدّ ذرايع» مى‌شمرد.

توضيح اين كه: اهل سنّت در علم اصول خود بحثى تحت عنوان «سدّ ذرايع» مطرح مى‌كنند. «سدّ ذرايع» به معناى جلوگيرى از سوء استفاده از احكام الهى است. آنها در فقه خود از اين بحث بسيار استفاده مى‌كنند، و يكى از منابع احكام و ادلّه آنها سدّ ذرايع است.

پيروان مكتب اهل بيت عليهم السّلام نيز در فقه خود اين مضمون را دارند؛ ولى به نام «سد ذرايع» نيست، بلكه شكل ديگرى دارد. به نمونه‌هايى از آن توجّه كنيد:

[1]. «اعلام» به معناى شخصيّتها و انسانهاى ممتاز هر قوم و ملّتى است. كلمه «موقّعين» جمع «موقّع» از ريشه «توقيع» گرفته شده، و توقيع به معناى نامه و پيامهاى كتبى است.

معناى مجموع جمله اين مى‌شود: كسانى كه پيامهاى كتبى خداوند را به مردم رسانيده‌اند؛ از پيامبر گرفته تا علماى دين.