بدون او مفهومى ندارد- تا حدودى مطلب را روشن مى‌سازد. (دقّت كنيد) 4- در جمله بعد به يكى ديگر از صفات ذات پاك او اشاره كرده، مى‌فرمايد:

«او فاعل و انجام دهنده (كارها) است ولى نه به معناى استفاده از حركات و آلات» (فاعل لا بمعنى الحركات و الآلة).

در سخنان روزانه، معمولا فاعل و كننده كار به كسى اطلاق مى‌شود كه با استفاده از حركات دست و پا، يا سر و گردن و ساير اعضا، كارى را انجام مى دهد و از آنجا كه قدرت انسان و جانداران ديگر براى انجام كارها محدود است و اعضاى انسان با تمام ظرافتى كه دارد، قادر به انجام هر كارى نيست، از وسايل و ابزار كمك مى‌گيرد و كمبود توان و قدرت خود را با آن جبران مى‌كند. با چكش ميخ را مى‌كوبد، با ارّه چوب را مى‌برد و با انبرهاى ظريف و كوچك اشياى بسيار ريز را جا به جا مى‌كند و با جرثقيل‌هاى عظيم بارهاى سنگين را از جا بر مى‌دارد و اينها همه از آثار جسم و جسمانيّات است.

از آنجا كه خداوند نه جسم دارد و نه حدّ و حدودى براى قدرت اوست، فاعليّتش هرگز به معناى انجام حركتى نيست و نيز به خاطر قدرت نامحدودش نياز به ابزار و آلاتى ندارد.

اصولا قبل از آن كه آلتى خلق شود، خداوند فاعل بود. هرگاه نياز به آلتى براى انجام كار داشت، بايد از خلقت نخستين اشيا عاجز باشد.

آرى او در يك چشم بر هم زدن و يا لحظه‌اى كمتر از آن، با اراده و فرمان «كن» مى‌تواند عالم هستى را ايجاد و يا معدوم كند و يا تدريجا در هر مدّتى كه اراده‌اش تعلّق گرفته است به وجود آورد. پس بايد توجّه داشت وقتى مى‌گوييم او فاعل است، فاعليّتش را قياس به ذات خود نكنيم و مرهون حركات و آلات نشماريم.

البته اين سخن به آن معنى نيست كه خداوند فرشتگان «مدبّرات امر» و فرمانبردارانى براى تدبير خلقت ندارد. او بسيارى از حوادث را از طريق اسباب‌