ميان اجتهاد به معنى اوّل و دوّم نيست.

پاسخ‌ توجّه به يك نكته مى‌تواند جواب اين سؤال را روشن سازد و آن اين كه در اجتهاد به معنى استنباط احكام از كتاب و سنّت، محور اصلى نصوص و كتاب و سنّت است و همه مجتهدان گرد آن مى‌گردند و طبعا مايه وحدتى در ميان آنها وجود دارد هر چند برداشتها ممكن است مختلف باشد، ولى اختلافات غالبا زياد نيست و به همين دليل در اكثر مسائل، مشهور «فقها» نظر واحدى دارند هر چند در شاخ و برگها ممكن است متفاوت باشند.

ولى در اجتهاد به معنى دوّم محور خاصّى وجود ندارد كه مجتهدان، گرد آن جمع شوند، بلكه معيار هر كس «فكر و رأى» خود اوست و اينجاست كه اختلافات، فوق العاده زياد مى‌شود و ممكن است در يك مسأله معيّن، آراى بسيار زيادى پيدا شود كه چهره شريعت اسلامى را كاملا مشوّه و بدنما كند.

از اين گذشته طرفداران اجتهاد به معنى استنباط از كتاب و سنّت مى‌گويند:

دين خداوند هرگز ناقص نبوده و نيست، و براى هر مسأله‌اى كه امروز و فردا و تا روز قيامت در ميان مسلمانان جهان پيدا مى‌شود، يك حكم الهى صادر شده است كه در عمومات و اطلاقات يا ادلّه خاصّه كتاب و سنّت آمده، و نزد امامان معصوم- عليهم السلام- روشن است. هر كس در اجتهادش به آن حكم الهى برسد راه صواب پوييده و آن كس كه نرسد، راه خطا رفته است، هر چند اگر كوتاهى در مقدمات اجتهاد نكرده باشد نزد خدا معذور و مأجور است. اعتقاد به تخطئه در مقابل تصويب مفهومش همين است و لذا طرفداران اين عقيده مى‌گويند:

«للمصيب اجران و للمخطئ اجر واحد، آن كس كه به واقع برسد دو پاداش دارد و آن كس كه خطا كند و مقصّر نباشد يك پاداش» در حالى كه طرفداران اجتهاد به معنى‌