باطل) به مبارزه با حق برخيزد و در برابر آن قد علم كند هلاك خواهد شد! و در نادانى انسان همين بس كه قدر خويش را نشناسد، ريشه درختى كه در سرزمين تقوا نشانده شود هرگز نابودى نمى‌پذيرد و بذر و زراعتى كه در اين سرزمين پاشيده شود، هرگز تشنه نمى‌گردد! در خانه‌هاى خود پنهان شويد (و در دسته‌بندى‌هاى منافقان و نفاق‌افكنان شركت نجوييد)! در اصلاح ميان خود بكوشيد (و مردم را با هم آشتى دهيد و صفوف خود را در مقابل آنها متّحد سازيد)! توبه پيش روى شما و در دسترستان است (به آن چنگ زنيد و گذشته خود را جبران كنيد)، (و در هر حال) هيچ ستايشگرى جز خدا را نبايد ستايش كرد و (در گناه و خطا) جز خويش را نبايد سرزنش نمود!

شرح و تفسير

راه نجات اين است‌

در ادامه بحثهاى گذشته اين خطبه كه پيرامون داغ شدن بازار امتحان بعد از بيعت او سخن مى‌گفت و به مردم در باره حقّ و باطل و تقوا و گناه هشدار مى‌داد، امام در اين بخش از سخنانش به طرق نجات از چنگال هوا و هوسها و رسيدن به سر منزل سعادت اشاره كرده و طىّ بيانات جامعى مطالب مهمّى را در اين رابطه ايراد مى‌كند.

نخست مردم را در مسير سعادت و نجات به سه گروه تقسيم مى‌فرمايد، مى‌گويد: «كسى كه بهشت و دوزخ در پيش روى او قرار گرفته (و به آن كاملا ايمان دارد از كارهايى كه در آن جا سودى نمى‌بخشد، بر كنار است) و سخت به آينده‌اى كه در پيش دارد مشغول است (و مردم در اين مسير سه گروهند:) كسانى كه سخت مى‌كوشند و به سرعت پيش مى‌روند، آنها اهل نجاتند و گروهى كه به كندى گام بر مى‌دارند، باز اميد نجات دارند، امّا آنان كه كوتاهى مى‌كنند و در اين راه مقصّرند، (در كام بدبختى و