پيامبر را بر شترى سوار كرده بودند، اين جنگ «جنگ جمل» ناميده شد، مقاومت لشكر مخالف، در اطراف شتر «عايشه» بسيار سرسختانه بود. امام (ع) فرمود: «تا شتر سرپاست جنگ ادامه خواهد يافت شتر را پى كنيد» چنين كردند و شتر از پا در آمد و جنگ به پايان رسيد، «طلحه» و «زبير» هر دو به قتل رسيدند (طلحه در ميدان جنگ به وسيله يكى از همرزمانش يعنى مروان، و زبير در بيرون صحنه) و روز اوّل «ماه رجب» بود كه امير مؤمنان على (ع) «عايشه» را به خاطر احترام پيامبر (ص) محترمانه به مدينه فرستاد.

در اين جنگ به گفته بعضى ده هزار نفر و به روايتى هفده هزار نفر از طرفين كشته شدند و با اين ضايعه عظيم نخستين مخالفت جدّى، در هم شكسته شد و مسؤوليّت آن بر گردن آتش افروزان جنگ قرار گرفت. [1]

ب- جنگ صفّين‌

بعد از پايان «جنگ جمل» على (ع) به «كوفه» آمده، به «معاويه» نامه نوشت و او را دعوت به بيعت و اطاعت نمود، ولى «معاويه» از پاسخ دادن تعلّل ورزيد و در مقابل، مردم شام را به خونخواهى «عثمان» دعوت نمود، حتّى بعضى را مأمور كرد كه در همه جا اعلام كنند قاتل «عثمان»، «على» (ع) بوده است و سرانجام در پاسخ يكى از نامه‌هاى «على» (ع) به آن حضرت اعلام جنگ داد و مردم شام را براى اين كار بسيج كرد. «على» (ع) پيش دستى فرمود و مردم «كوفه» را براى رفتن به سوى «صفّين» بسيج نمود، اكثريّت قريب به اتّفاق مردم، دعوتش را پذيرفتند و حركت كردند. امام (ع) سپاه خود را به لشكريانى تقسيم كرد، بر هر لشكرى اميرى گذاشت و وظايف هر كدام را تعيين نمود. امام و لشكريانش هشت روز قبل از پايان محرّم سال 37 به «صفّين» رسيدند و آنها بيش از يك صد

[1] آنچه در بالا آمد عمدتا از تاريخ كامل ابن اثير، جلد 3، تلخيص و اقتباس شد.