جمع‌آورى و خوردن بيت المال نداشت و بستگان پدرش (بنى اميه) به همكارى او برخاستند و همچون شتر گرسنه‌اى كه در بهار به علفزار بيفتد و با ولع عجيبى گياهان را ببلعد به خوردن اموال خدا مشغول شدند. سرانجام بافته‌هاى او پنبه شد و كردارش، كارش را تباه كرد و ثروت‌اندوزى و شكم‌خوارگى به نابوديش منتهى شد!

شرح و تفسير

دوران خليفه سوّم‌

در اين قسمت از خطبه، امام (ع) به پايان يافتن دوران خليفه دوّم و تحولاتى كه براى رسيدن عثمان به مقام خلافت صورت گرفت اشاره مى‌كند و از نكات دقيق و باريك تاريخى و اسرار پنهان يا نيمه پنهان اين داستان پرده برمى‌دارد و موضع خود را در برابر اين امر روشن مى‌سازد و در ادامه آن به مشكلات عظيمى كه امّت اسلامى در دوران خليفه سوّم گرفتار شدند و شورشهايى كه منتهى به قتل او شد، با عبارات كوتاه و بسيار فشرده و پر معنى و آميخته با كنايات و استعارات و تشبيهات اشاره مى‌فرمايد.

نخست مى‌گويد: «اين وضع همچنان ادامه داشت تا او (خليفه دوّم) نيز به راه خود رفت و در اين هنگام (در آستانه وفات) خلافت را در گروهى به شورا گذاشت كه به پندارش من نيز يكى از آنها بودم» (حتّى اذا مضى لسبيله جعلها فى جماعة زعم انّي احدهم).

تعبير به «زعم انّي احدهم‌، پنداشت من يكى از آنها بودم» ممكن است اشاره به يكى از دو معنا باشد: نخست اين كه مرا در ظاهر جزء نامزدهاى خلافت قرار داد در حالى كه مى‌دانست در باطن، نتيجه چيست و چه كسى از اين شورا بيرون مى‌آيد. ديگر اين كه او در ظاهر چنين وانمود كرد كه من همرديف آن پنج نفرم، در