شرح و تفسير

آغاز انحراف ابليس‌

به دنبال بحثى كه در باره آفرينش آدم در فراز سابق اين خطبه آمده بود، در اين جا بحث ديگرى را در همين موضوع بيان مى‌فرمايد كه از جهات مختلف آموزنده و عبرت‌انگيز است.

نخست مى‌فرمايد: «خداوند سبحان از فرشتگان خواست تا وديعه‌اى را كه نزد آنها بود، ادا كنند و پيمانى را كه با او در مورد سجود براى آدم و خضوع براى بزرگداشت او بسته بودند عمل نمايند و فرمود: «براى آدم سجده كنيد! همه سجده كردند جز ابليس!» (و أستادى اللّه سبحانه الملائكة وديعته لديهم و عهد وصيّته اليهم فى الاذعان بالسّجود له و الخنوع‌ [1] لتكرمته فقال سبحانه‌ «اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ».

از اين تعبير به خوبى استفاده مى‌شود كه خداوند قبلا از فرشتگان پيمان گرفته بود كه وقتى آدم آفريده و كامل شد براى او سجده كنند و اين همان چيزى است كه در قرآن مجيد، سوره ص، به آن اشاره شده است: «إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِينٍ فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ»، (به يادآور) هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان فرمود: من بشرى را از گل مى‌آفرينم، هنگامى كه او را منظّم ساختم و از روح خود در آن دميدم براى او به سجده بيفتيد». [2] فرشتگان اين معنى را به خاطر داشتند تا آدم آفريده شد و به صورت انسان كاملى در آمد، اين جا بود كه انجام آن تعهّد، از فرشتگان خواسته شد و فرمود:

[1] «خنوع» به گفته «مقاييس» در اصل به معناى خضوع و تواضع است و ديگران نيز تعبيراتى شبيه به همين معنا دارند.

[2] سوره ص، آيات 70 و 71.