بخش چهارم‌

أنشأ الخلق إنشاء و ابتدأه ابتداء بلا رويّة أجالها و لا تجربة استفادها و لا حركة أحدثها و لا همامة نفس اضطرب فيها أحال الاشياء لاوقاتها و لام بين مختلفاتها و غرّز غرائزها و ألزمها أشباحها عالما بها قبل ابتدائها محيطا بحدودها و انتهائها عارفا بقرائنها و أحنائها.

ترجمه‌

آفرينش را بدون نياز به انديشه و فكر و استفاده از تجربه و بى‌آن كه حركتى ايجاد كند و در باره تصميمى بينديشد ايجاد كرد و آغاز نمود. خلقت هر موجودى را به وقت خاصّش موكول كرد موجودات گوناگون را با يكديگر التيام داد و به هر كدام طبيعتى مخصوص و غريزه‌اى ويژه بخشيد و صفات ويژه آنها را همراهشان ساخت و پيش از آن كه آنها را بيافريند از همه آنها آگاه بود و به حدود و پايان آنها احاطه داشت و از جميع لوازم و تمام جوانب آنها با خبر بود.

شرح و تفسير

آغاز سخن در باره آفرينش جهان‌

آنچه تاكنون در اين خطبه بسيار مهم گذشت، اشارات دقيق و پرمعنايى در باره معرفت و شناخت خدا و صفات گوناگون او بود كه نخستين مرحله معرفت انسانى است و از اين فراز به بعد از آفرينش جهان و چگونگى آغاز خلقت و عجايب‌