اتّفاق و به عبارت ديگر: نتيجه يك اراده خود سرانه مى‌گردد». [1]

3. «بخنر» آلمانى در كتاب قوّه و مادّى‌گرى مى‌گويد:

«كسانى كه به وجود نيروى آفريننده‌اى در خارج از مادّه و طبيعت قائل هستند و مى‌گويند او عالم را از ذات خود يا از عدم آفريده است، مطلبى بر خلاف اصول اساسى علوم طبيعى- كه بر پايه تجربه و واقع بنا شده است- مى‌گويند!». [2]

تفاوت اين ايراد با ايراد سابق در اين نكته است كه در ايراد سابق مى‌خواستند بگويند با وجود علل طبيعى لزومى ندارد كه به علل مافوق آن معتقد شويم، امّا در اين ايراد مى‌گويند به هيچ وجه نمى‌توان اين دو (اعتقاد به علل طبيعى و ايمان به خدا) را با هم جمع كرد و حتماً بايد يكى از اين دو را انتخاب نمود، زيرا قبول اين دو با هم در تضاد است.

پاسخ: بايد در جواب اين ايراد به چند موضوع توجّه كنيم:

1. چه خداى عجيبى!!

باز اين سخنان ما را به حقيقت تلخى كه بارها به آن اشاره كرده‌ايم (كم اطّلاعى مادّى‌ها از عقايد واقعى خداپرستان) متوجّه مى‌سازد. به طور مسلّم اين آقايان يا عقايد دينداران را به طور كامل بررسى ننموده‌اند و يا عقايد دينى را از عوام ساده و مردم بى سواد گرفته‌اند. شايد تا اندازه‌اى گروهى از دينداران نادان هم در اساس و منشأ اين ايراد سهيم باشند، زيرا آنها خدا را به گونه‌اى معرّفى مى‌كنند كه نتيجه آن اين‌گونه ايرادات خواهد شد، ولى بديهى است كه بايد اعتقادات هر جمعيّتى را از دانشمندان و يا كتب معتبر آن جمعيّت به دست آورد، نه از عوام آنان.

به هر حال اين كلمات، گواهى مى‌دهد كه در حقيقت ايرادهاى مادّى‌ها متوجّه‌

[1]. خدا در طبيعت، ص 112، چاپ اوّل.

[2]. على اطلال المذهب المادّى، ج 1، ص 42.