1. خلقت عقل‌

در پرتو احاديثى كه ذكر شد. مى‌توان گفت كه مقصود از خلقت عقل، آفرينش شعور مرموزى است كه حقيقت آن را خدا مى‌داند و بس. لذا نمى‌توان انتظار داشت كه تحقيقات علمى، بتواند كُنه نيروى عقل را كشف كند؛ ليكن از طريق ويژگى‌ها و علائم، مى‌توان اين پديده را تعريف كرد. مهمترين اين خصائص، عبارت‌اند از:

الف) نخستين آفريده‌

اين خصوصيّت كه در چند حديث‌[1] مورد توجّه است، ممكن است اشاره به اين نكته باشد كه هويت واقعى انسان، چيزى جز عقل نيست؛ نكته‌اى كه در روايات ديگر نيز بدان تصريح شده است.[2] طبق اين احاديث، اصل و اساس انسان در خلقت، عقل است و ديگر چيزها به تبعِ عقل براى او آفريده شده است.

ب) آفرينش از نور

اشاره به اين است كه كار اصلى عقل، روشنگرى،[3] واقع نمايى، آينده‌نگرى و قراردادن انسان در مسير عقايد، اخلاق و اعمال شايسته‌[4] و در يك جمله، رساندن به كمال است.

ج) حق‌گرايى محض‌

نيروى عقل، تسليمِ محضِ حقّ است و اگر تنها باشد و با جهل آميخته نگردد، از حق تبعيت مى‌كند و چيزى جز حق را نمى‌پذيرد:

... فقال له: أدبر، فأدبر، ثمّ قال له: أقبل، فأقبل.[5]

[خداوند] بدو [عقل‌] فرمود: «پشت كن»؛ او نيز پشت كرد. سپس فرمود:

[1]. ر. ك: حديث 9 و 12 و 272.

[2]. ر. ك: ص 51:« ارزش خرد».

[3]. ر. ك: ص 31.

[4]. ر. ك: حديث 272.

[5]. ر. ك: حديث 12.