گفتار پنجم: تاريخچه علم رجال‌

در اين گفتار برآنيم كه سير اجمالى دانش رجال از پيدايش تا كمال آن را ارائه كنيم. اين گفتار را در سه مبحث، پى خواهيم گرفت.

مبحث اوّل: اسناد و ظهور علم رجال‌

سبب ظهور علم رجال و جرح و تعديل راويان، استفاده از اسناد و سؤال از رجال واقع شده در آن و رواج يافتن استفاده از آن در بين محدّثان است.

توجه به اسناد و سؤال از آن، از اواخر خلافت عثمان و ايّام خلافت امام على عليه السلام و با وقوع فتنه‌ها (جنگ‌هاى داخلى بين مسلمانان، دسته بندى‌ها و پراكندگى‌ها) آغاز شد.

در اين باره، محمّد بن سيرين كه تابعى‌اى بزرگ بوده، گفته است كه محدّثان بر آن نبودند كه از اسناد سؤال كنند؛ ليكن وقتى فتنه واقع گرديد، گفتند كه نام رجال خود را براى ما بگوييد. پس به اهل سنّت مى‌نگريستند و حديث آنان را اخذ مى‌كردند و از اهل بدعت، حديث اخذ نمى‌كردند.[1] بنا بر اين، سؤال از اسناد و نظر به احوال رجال واقع شده در آن، از عصر صغارِ صحابيان و كبارِ تابعيان، يعنى حدود سال چهلم هجرى آغاز شده است.

پيش از زمان مذكور، هيچ انگيزه و دليلى براى سؤال از اسناد وجود نداشته است؛ زيرا در آن هنگام، تمام احاديثى كه از قول نبى اكرم نقل مى‌گرديدند، احاديثى بوده‌اند كه يا صحابى‌اى براى صحابى ديگر نقل مى‌كرده، و يا صحابى‌اى‌

[1]. شرح صحيح مسلم ص 200( مقدّمه، باب بيان أن الإسناد من الدين)؛ الكامل فى ضعفاء الرجال، ج 1، ص 39؛ المجروحين من المحدّثين و الضعفاء و المتروكين، ج 2، ص 27 ب- 28 ب؛ المحدث الفاصل، ج 1، ص 12؛ الكفاية فى علم الرواية، ص 122.