اثرى در اختيار الرجال شيخ طوسى نيست.[1] آنچه به نظر مى‌رسد، اين كه: با بررسى تنوّع مطالب نقل‌شده، گمان قوى حاصل مى‌شود كه اختصار و اختيار (برگزيدن) مرحوم شيخ در كتاب كشّى رحمه الله، علاوه بر پيراستن غلطها از آن، حذف طبقات اصحاب ائمّه عليهم السلام،[2] حذف فهرست كتاب‌هاى موجود در ذيل شرح حال برخى راويان، حذف كامل شرح حال برخى راويان شيعى، و نيز حذف قسمت‌هاى مختلفى از شرح حال برخى راويان را شامل مى‌شده است. به عبارت كوتاه، مرحوم شيخ، محتواى كتاب كشّى را از جهات متعدّدى مختصر نموده است.

در اين زمينه، صاحب قاموس الرجال، به حذف باب‌ها و طبقاتِ كتاب كشّى و باقى گذاردن رجال هر طبقه در اختيار الرجال، تصريح كرده است.[3]

گفتار پنجم: «رجال الكشّى» و اختيار (برگزيده) آن در طول تاريخ‌

پيش‌تر گفتيم كه امروزه، كتاب كشّى در دسترس نيست و آنچه با عنوان: رجال الكشّى شناخته مى‌شود، كتاب شيخ طوسى با نام اختيار الرجال است؛ ليكن درباره اقوال مستند به كشّى تا عصر علّامه حلّى، اين بحث مطرح گرديده كه: آيا رجال‌شناسان تا عصر علّامه و ابن داوود حلّى و نيز خود علّامه، از اصل رجال الكشّى استفاده كرده‌اند (آن را در اختيار داشته‌اند)، يا اين كه مطالب اختيار الرجال را به نام كشّى نقل كرده‌اند؟

پاسخ اين سؤال، با توجّه به عبارات مختلف، متفاوت است، از جمله:

ظاهر برخى عبارات علّامه حلّى در خلاصة الأقوال، بيانگر آن است كه وى از اصل رجال الكشّى نقل نموده است. وى در فايده دهم از خاتمه كتابش، طريق خود را به كتاب كشّى، نقل كرده است.[4]

[1]. تفصيل اين موارد، در بحث بعدى خواهد آمد.( ر. ك: ص 425- 435)

[2]. اين، در حالى است كه عنوان‌هاى موجود در اختيار معرفة الرجال شيخ طوسى، به ترتيب طبقات قرار گرفته‌اند

[3]. قاموس الرجال، ج 1، ص 59

[4]. خلاصة الأقوال، ص 445