فصل اوّل: شناخت شيخ طوسى‌

مؤلّفِ دو كتاب از منابع چهارگانه اصلى رجال شيعه، يعنى كتاب الرجال و الفهرست، شيخ محمّد بن حسن طوسى است. او به گونه‌اى، در تأليف يك كتاب ديگر از اين چهار منبع، يعنى رجال الكشّى نيز نقش اساسى دارد.

شيخ طوسى رحمه الله در ماه رمضان سال 385 ق در طوس به دنيا آمد[1] و در همان جا بزرگ شد. طوس در آن زمان، يكى از مراكز علمى مهمّ خراسان بود. وى تا سال 408 ق يعنى تا 23 سالگى، در همان طوس زيست و احتمالًا علوم ادبى، فقه، اصول، حديث و كلام را تا آن تاريخ در همان طوس خوانده است.

وى در سال 408 ق به بغداد مهاجرت كرد.[2] ورود شيخ طوسى به اين شهر، در زمانى بود كه مردان علم و فكر و ادب با ديدگاه‌هاى مختلف در آن جا حضور داشتند و علوم عقلى و نقلى را در مراكز علمى بغداد تدريس مى‌كردند.

در آن زمان، شيخ مفيد (338- 413 ق) رهبرىِ فكرى شيعه امامى‌مذهب را بر عهده داشت و مجلس درس او محلّ حضور نخبگان فرهنگى و صاحب‌نظران برجسته آن عصر بود. حتّى عالمان ساير گروه‌هاى مذهبى هم در جلسه درس او حضور داشتند. سيّد مرتضى علم الهدى (م 436 ق) نيز- كه در فنّ مناظره، شاگرد شيخ‌

[1]. لؤلؤة البحرين، ص 593؛ الفوائد الرضويّة، ص 472

[2]. الغيبة، ص 217؛ كتاب الرجال، ابن داوود حلّى، ص 306