مضمون‌[1] و اين كه نويسنده در ابتداى كتاب گفته كه كتابش داراى پنجاه و پنج باب در حِكَم و مواعظ است و شمار اين ابواب در جلد اوّل تمام مى‌شود و نيز به دليل آن كه در جلد دوم، شعرى از حافظ رجب برسى از عالمان سده نهم در مدح حضرت امير عليه السلام آمده، در انتساب جلد دوم به او ترديد كرده‌اند.[2] افزون بر اينها در جلد دوم، مطلبى آمده كه نشان مى‌دهد نويسنده جزء دوم، معاصر علّامه مجلسى يا متأخّر از او بوده است. در كتاب، پس از نقل حديثى از شيخ مفيد، آمده است:

و ذكره المجلسى فى المجلّد التاسع من كتاب بحار الأنوار والسيّد البحرانى فى كتاب مدينة المعاجز بتغيّر ما فمن أراد فليراجعهما.[3] مرحوم آية اللَّه نجفى مرعشى نيز بر آن است كه جزء دوم از ديلمى نيست.

ايشان، در مقدّمه‌اى كه بر ترجمه جلد اوّل إرشاد القلوب نگاشته، آورده است:

انصافاً كتابى است بسيار عزيز و عالى‌قدر. و مشهور اين است كه دو جزء است. جزء اوّل، در مواعظ و جزء دوم، در مناقب؛ ولى نزد ما تقريباً ثابت است كه جزء دوم از وى نيست و هركسى ملاحظه و تدبّر كند، اين معنى برايش واضح و هويدا خواهد شد.[4] از قرائن بر صحّت انتساب جزء دوم به ديلمى، به موارد زير مى‌توان اشاره كرد:

قرينه اوّل، تصريح شيخ حرّ عاملى بر دو مجلّد بودن كتاب است.[5] شيخ آقا بزرگ نيز ضمن تصريح بر دو مجلّد بودن كتاب، به نسخ خطّى آن اشاره مى‌كند و از جمله، از نسخه‌اى در مكتبة الحسينيّه نجف، ياد مى‌كند كه دو جزء آن با دست‌خطّ يكسان نگاشته شده و به سال 1024 ق، در تملّك شيخ محمّد صالح بن على قهپايى‌

[1]. ر. ك: رياض العلماء، ج 1، ص 340.

[2]. ر. ك: روضات الجنّات، ج 2، ص 291( ش 201)؛ أعيان الشيعة، ج 5، ص 250.

[3]. إرشاد القلوب، منشورات الرضى، ص 298، مؤسسة الأعلمى( بيروت)، ص 265.

[4]. إرشاد القلوب، ترجمه: سيّد هدايت اللَّه مسترحمى، با مقدّمه آية اللَّه نجفى، ص ه.

[5]. أمل الآمل، ج 5، ص 77( ش 211).