بنا بر اين، مصرف، هر چه به اين معيارها نزديك‌تر باشد، پسنديده‌تر است و هر چه دورتر باشد، نكوهيده‌تر و نارواتر. اينك انواع مصرف‌هاى ناروا و ويژگى‌هاى آنها را بيان مى‌كنيم:

1. اسراف و تبذير

اسراف در لغت، به معناى تجاوز از مرز اعتدال در هر كار است.[1] در قرآن‌[2] و حديث نيز اين واژه در معناى لغوى آن به كار رفته است. در روايتى از امام على عليه السلام آمده است:

كُلُّ ما زادَ عَلَى الاقتِصادِ، إسرافٌ.[3]

هر آنچه از ميانه‌روى بگذرد، زياده‌روى است.

همچنين از امام صادق عليه السلام روايت شده است:

إعلَم أنَّ لِكُلِّ شَى‌ءٍ حَدَّا، فَإنْ جاوَزَهُ كانَ سَرَفَا.[4]

بدان كه هر چيزى، اندازه‌اى دارد كه اگر از آن بگذرد، زياده‌روى است.

امام كاظم عليه السلام در روايتى، در تبيين سپاهيان عقل و جهل، اين دو

[1] الإسراف: مجاوزة القصد( لسان العرب، ذيل واژه« سرف»)؛ السرف: تجاوز الحدّ في كلّ فعل يفعله الإنسان.( مفردات الفاظ القرآن، راغب، ذيل واژه« سرف»).

[2] از نگاه قرآن كريم، هر كارى كه خارج از مرز اعتدال انجام شود، اسراف است و انجام دهنده آن، مسرف ناميده مى‌شود. از اين رو، قرآن، همان طور كه شخص پرخور را مسرف مى‌نامد( اعراف: آيه 31)، گناهكار را نيز مسرف مى‌خواند( زمر: آيه 53). همچنين شخص مستبد و مستكبر را هم مسرف مى‌داند( يونس: آيه 83)؛ زيرا اوّلى، در مورد جسم، دومى، در مورد جان، و سومى، در باره با جامعه، از مرز اعتدالْ خارج شده‌اند.

[3] ر. ك: ح 136.

[4] نزهة الناظر: ص 178 ح 54.