و روزىِ شما و آنچه به آن وعده داده مى‌شويد، در آسمان است».

بسيارى از مفسّران، معتقدند كه‌ «ما تُوعَدُونَ»، همان بهشت جاويدان است كه خداوند، آن را به انسان‌هاى شايسته وعده داده است.[1] همچنين در احاديثى، تصريح شده است كه بهشت، در آسمان است‌[2] و بر اين اساس، عده‌اى به طور مطلق مى‌گويند كه بهشت، در آسمان قرار دارد؛ اما موقعيّت آن را در آسمان‌هاى هفتگانه مشخص نكرده‌اند.[3] از آن ميان، برخى معتقدند كه بهشت در آسمان چهارم است،[4] برخى مى‌گويند در آسمان ششم است،[5] و برخى بر اين باورند كه بهشت در آسمان هفتم‌[6] قرار گرفته است.

2. بى‌نيازى بهشت از مكان‌

برخى بر اين باورند كه اصولًا بهشت و دوزخى جدا از انسان، وجود ندارد؛ بلكه بهشت، معلول ملكات فاضله و دوزخ، پديد آمده از ملكات رذيله است. بنا بر اين، بهشت، نه مادّى است و نه جدا از انسان و به همين جهت، نيازى به مكان‌

[1]. ر. ك: الميزان فى تفسير القرآن: ج 8 ص 115 و ج 18 ص 375، الأقسام فى القرآن الكريم: ص 42، تفسير البغوى: ج 1 ص 351، تفسير فخر الرازى: ج 28 ص 208، تفسير ابن كثير: ج 4 ص 251، البرهان، زركشى: ج 4 ص 8.

[2]. ر. ك: ص 67 ح 35 و 37- 38.

[3]. ر. ك: تفسير مجاهد: ج 2 ص 618، شرح صحيح مسلم، نووى: ج 2 ص 223، شرح نهج البلاغة، ابن ابى‌الحديد: ج 10 ص 120، الميزان فى تفسير القرآن: ج 1 ص 139، شرح اصول الكافى، ملّا صالح مازندرانى: ج 8 ص 124، بحار الأنوار: ج 8 ص 164 ح 107، التبيان فى تفسير القرآن: ج 4 ص 438، تفسير البغوى: ج 1 ص 351.

[4]. ر. ك: فيض القدير: ج 3 ص 476، التبيان فى تفسير القرآن: ج 9 ص 385، زاد المسير: ج 5 ص 168.

[5]. ر. ك: فيض القدير: ج 3 ص 478.

[6]. ر. ك: فيض القدير: ج 3 ص 476، بحار الأنوار: ج 57 ص 257، التخويف من النار: ص 67، زاد المسير: ج 5 ص 168، تفسير الفخر الرازى: ج 19 ص 235.