نام کتاب : آسيب شناخت حديث نویسنده : مسعودى، عبدالهادى جلد : 1 صفحه : 68
و «معنوي» تقسيم ميکنند. تصحيف معنوي، گونهاي تحريف معنايي است و با بحث کنوني ما ارتباطي ندارد. [1] امّا تصحيف لفظي، هنگامي رخ ميدهد که الفاظ متن يا سند، به الفاظ ديگري که مشابه آن است، تغيير کند. اين تشابه، ممکن است در شنيدن يا ديدن باشد؛ يعني گاهي صورت گفتاري آن الفاظ، شبيه يکديگر است و گاهي شکل نوشتاري آنها. تصحيف لفظي، چه شنيداري و چه ديداري، ممکن است در سند يا متن روي دهد. پس تصحيف لفظي را با توجه به علّت تصحيف، به «شنيداري» و «ديداري» و هر کدام را با توجه به مکان وقوع تصحيف، به «سندي» و «متني» تقسيم ميکنند. در ادامه، انواع تصحيف لفظي را برميشماريم:
تصحيف ديداري
تصحيف ديداري، هنگامي پديد ميآيد که تشابه، در چگونگي نوشتن لفظ باشد؛ يعني حرفي، شباهت نوشتاري با حرف ديگر داشته باشد و در نتيجه، اين دو حرف با يکديگر جا به جا شوند؛ مانند شباهت «باء» و «ياء» و شباهت «راء» و «زاء» به يکديگر که موجب تصحيف «بُريد» به «يزيد» يا بهعکس ميشود.
[1] تصحيف معنوي، هنگامي است که تغييري در لفظ سند يا متن حديث رخ نميدهد؛ بلکه معناي آن، اشتباه فهميده ميشود. مثلاً حرف جرّ «مِن» در جايي که بيانيه است، تبعيضيه تلقي شود، يا کلمهاي که در چند معنا مشترک است، اشتباهاً به معنايي تفسير شود که مراد گوينده نيست. براي نمونه، در جوامع حديثي اهل سنت (صحيح البخاري، ج 5، ص 137؛ صحيح مسلم، ج 5، ص 75) آمده است که پيامبر اکرم در بستر بيماري، به اطرافيان خود، چنين فرمان داد: «ائتُونِي أکتُبُ لَکُم کِتاباً لا تَضِّلُوا بَعدِي؛ برايم [دوات و کاغذي] بياوريد تا براي شما نوشتهاي بنگارم که پس از من، گمراه نشويد»؛ ولي آنان گفتند [و به نقل بخاري، عمر گفت (ر.ک: همان، ج 1، ص 37.)]: «ما شأنُه؟ أهْجَرَ!؛ او را چه شده است؟ هذيان ميگويد!». «أهجَر» از باب «إفعال» و به معناي «هذيان گفتن» است. از اين رو، برخي از شارحان اين جوامع، به تفسير و توجيه سخن خليف? دوّم پرداختهاند و بعضاً مراد از آن را «هجرت از دنيا» دانستهاند. چنين تفسيري از تعبير يادشده، بر خلاف قواعد زباني است و اشتباهي است که به تصحيف معنوي انجاميده است؛ ر.ک: الرواشح السماوية، ص 210 و 211
نام کتاب : آسيب شناخت حديث نویسنده : مسعودى، عبدالهادى جلد : 1 صفحه : 68