نام کتاب : آسيب شناخت حديث نویسنده : مسعودى، عبدالهادى جلد : 1 صفحه : 63
اين شيوه موجب ميشود ما هنگام رويارويي با احاديثي که به ظاهر با مباني اعتقادي و يا عملي معصومان معارض و مخالف است، احتمال معنايي دورتر و توريه نهفته در حديث را از نظر دور نداريم و در پي کشف مقصود واقعي حديث باشيم. در اينجا نيز ـ بسان تقيه ـ نبايد افراط کنيم و شيوهاي را که گاه به گاه و از سر نياز و به ندرت به کار رفته، روشي فراگير و هميشگي بپنداريم و به دلخواه، در معاني ظاهري و مفاهيم عرفي دست ببريم. يک مطالعه اجمالي در فقه و شروح حديث، مؤيد اندک بودن کاربرد توريه است. ما تنها به ذکر يک نمونه و ارائه نشاني چند حديث که برخي فقيهان مفهوم آنها و يا يکي از احتمالات معنايي آنها را توريه دانستهاند، بسنده ميکنيم و به بحثهاي دقيق و فنّي فقهي نميپردازيم. [1]
نمونه
يک مثال ساده و غيرفقهي در اين باره، حديث تهديدآميز امام صادق عليه السلام خطاب به يکي از غلامان خويش است. گويي غلام حضرت، کاري ناروا مرتکب ميشود و يا در انجام وظيفه کوتاهي مينمايد. از اين رو امام به وي ميفرمايد: «لإن انتَهَيتَ، و إلّا ضَرَبتُکَ ضَربَ الحِمارِ». [2] يا چنين نکن و يا تو را ميزنم آن گونه که درازگوش را ميزنند. لحن اوليه اين کلام، تهديدآميز است و صدورش از امام معصوم دور مينمايد و هرچند در بازداشتن غلام از کار نادرستش مؤثر است، اما اگر امام آن را اجرا نکند، گونهاي کذب مينمايد و اگر اجرا کند، با شفقت امام سازگار نمينمايد. اما چون تحقيق کنيم، ميفهميم که «ضرب الحمار»، اشاره به تنبيه خفيف و نه شديد
[1] خليل فراهيدي، توريه را اينگونه تعريف کرده است: «اخفاء الخبر و عدم إظهار السرّ»؛ العين، ج 8، ص 301، مادّهي «وري». گفتني است توريه با کنايه متفاوت است. در کنايه، هر دو معناي دور و نزديک ميتوانند با هم موجود و مقصود باشند ماننند «کثير الرماد» که در روزگار گذشته براي شخص سخاوتمند بهکار ميرفته است، اما در توريه، تنها معناي بعيد کلام، مقصود صاحب سخن است. افزون بر اين، در کنايه لازم نيست، يکي از دو معنا دور از ذهن باشد، اما در توريه بايد چنين باشد تا مخاطب به آن نرسد و يا دير بفهمد و برنياشوبد. همين تفاوت موجب ميشود که در کنايه، ميان دو معناي دور و نزديک ،انتقال صورت بگيرد، اما در توريه چنين نباشد. [2] تعريف توريه در برخي کتابهاي اصول فقه چنين است: المشهور أنّها عبارة عن إلقاء الکلام الظاهر في معني، و إرادة خلاف ظاهره مع إخفاء القرينه علي الخلاف؛ منية الطالب، نجفي خوانساري، ص 388، و ر.ک: المکاسب المحرمه، امام خميني، ج2/ ص 39 ـ 46. [3] بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار قمي، ص 349، ج3. [4] ر.ک: جامع احاديث الشيعة، طباطبايي بروجردي، ج 14، ص 524، ح 3314: درباره « عشره مبشره» و نيز تفسير منسوب به امام حسن عسکري، عليه السلام ص 362، در باره [خيراناس بعد النّبي].[5] ر.ک: جامع احاديث الشيعه، همان. [6] براي آگاهي از چند نمونه فقهي ر.ک: مفتاح الکرامه، سيد جواد عاملي، ج 6، ص 504: درباره افزوده «الصلاة خير من النوم» به اذان، الحدائق الناضرة، ج19، ص 387: در باره سخن امام علي عليه السلام: «لو کنت فعلت لرجمتک»، مصباح الفقيه، همداني، ج 1، ص 338، در باره حدّ زماني نفاس، خوني که زن پس از وضع حمل ميبيند، و ج 3، ص 145: ذيل بحث مصرف خمس.[7] بصائر الدرجات، ص355، ح9.
نام کتاب : آسيب شناخت حديث نویسنده : مسعودى، عبدالهادى جلد : 1 صفحه : 63