توجّه به اين ژرفا و گستره معنايي، تأثيري به‌سزا در سير فهم احاديث نفاق دارد و به پژوهشگر کمک مي‌کند تا دستورهاي گوناگون ديني را در باره برخورد با منافقان، در جاي خود ببيند و در موضع بايسته خويش بنهد. بي‌توجهي به اين ژرفا موجب مي شود که شخصِ دو رو را که عيبي اخلاقي دارد، با منافقان صدر اسلام ـ كه از درونْ كافر بودند ـ يکسان بپنداريم د و بر همه، يک حكم برانيم. اگر بخواهيم معاني نهان برخي از سخنان تند پيشوايان و چرايي ردّ و انكار شديد آنان را نسبت به منافقان در يابيم، ناگزير بايد فضاي صدور روايات را بكاويم و گفته آنان را ناظر به منافقاني نامسلمان و خيانتکار ببينيم؛ نه آن که با ساده‌انگاري همه احاديث نکوهش نفاق را همسان بينگاريم و آن را متوجّه نفاق اخلاقي نيز بدانيم. ما نمي‌توانيم نفاق برخي از خيانتکاران سياسي را همپايه نفاق کسي بشماريم که اندک تفاوتي ميان برون و درون او هست و يا خُلفِ وعده‌اي کوچک، از او سر زده است. نبايد تمام نکوهش‌ها و تحذيرها را به گونه يک‌نواخت، شامل هر دو گروه بدانيم و به اين دليل استناد کنيم که رواياتْ هر دو را منافق ناميده‌اند. ما نمي‌توانيم اکنون هر کسي را که سه جمعه در نماز حضور نيابد، به‌آساني منافق بناميم و او را تهديد به آتش زدن خانه‌اش کنيم و وي را مشمول همان احکام و احاديثي بدانيم که ناظر به منافقان خطرناک سياسي و اجتماعي است. [1]

30. اخباري‌گري

مفهوم و زمينه

اخباري‌گري از يک سو، پديده‌اي تاريخي به شمار مي‌آيد و از سوي ديگر، مکتبي فقهي است که در حوزه علمي شيعه، عمري کوتاه داشته است. همان گونه که باورمندان و پيروان اين پديده زودگذر، در ميان دانشمندان شيعه فراوان نبوده‌اند،