مادّه پژوهش / مرحله صدور حديث

پيشوايان معصوم اسلام، با گفتار و کردار و يا سکوت و فرياد و ابراز رضايت و انزجار خود، شيوه زندگي را آموخته‌اند. اما زمينه بيان احکام و آموزه‌هاي دين، هميشه به يک گونه و گسترده نبوده است. ظرفيت مخاطبان، نيازها و بايدها و نبايدهايي که گاه بوده و گاه نبوده‌اند و نيز فشارها و تضييق‌هاي سياسي و اجتماعي، امامان را از عرضه مخفيانه، دوپهلو و گاه تدريجي و تأخيري برخي از تعاليم و احکام، ناگزير مي‌ساخته است. اينها همان آسيب‌هاي بيان حديث (تدريج بيان، نسخ، تقيه و توريه) هستند که بر نخستين حلقه پيدايش حديث؛ يعني مرحله صدور، عارض مي‌شوند.

ماده پژوهش / مرحله نقل حديث

حديث در گذر زمان و در طي مسير طولاني‌اش براي رسيدن به مخاطبان امروز، از دستکاري‌هاي درست و نادرست نيز مصون نمانده است. گاه، تقطيع و اختصار آن، بخش‌هايي اثرگذار از متن را به ما نرسانده و گاه، نقل معناهايي نه‌چندان دقيق، در کنار ناتواني از بازگرداني کامل زبان شفاهي به زبان نوشتاري، ما را از قرينه‌هايي مؤثّر، محروم کرده است. گاهي نيز افزوده‌هاي شارحان و کاتبان و اشتباهات و کم دقتي‌هاي ناسخان، آسيب‌هاي درج، سقط، قلب و تصحيف را پديد آورده است و در مواردي هر چند اندک، چنان اضطراب و نابساماني‌هايي در حديث به وجود آورده‌اند که آن را از اعتبار ساقط کرده‌اند. آنچه کار را دشوار مي‌کند، تحريف‌ها و جعل و دسّ سودجوياني است که حديث را مايه کسب دنيا قرار داده و با سوء استفاده از گمنامي برخي مؤلّفان و کتابهايشان، اغراض خود را در لابه‌لاي احاديث گنجاندند.

پژوهش / روش پژوهش

بسياري از آسيب‌هاي پژوهش‌هاي حديثي، برخاسته از نقص يا خطايي در روش پژوهش‌اند. تتبّع ناقص و نيافتن همه آنچه در پژوهش دخالت دارد، نقص عمده در پژوهش‌هاي متّکي بر متن است. پراکندگي و گستردگي منابع حديثي، پژوهشگر را گاه در دست‌يابي به همه احاديث مرتبط و قرينه‌هاي آنها ناکام مي‌نهد. غفلت از