تصوير خيالي

گاه گوينده، مجموع سخن خود را بر اساس يک تصوير خيالي بنا مي‌نهد، نه آن که جزئي از سخن را به چيزي تشبيه کند. به عبارت ديگر، او ابتدا تصوير يک کل را در خيال خود در نظر مي‌آورد و همه اجزا و لوازم معنايي را که مي‌خواهد عرضه کند، به اجزا و لوازم آن کل تخيلي، تشبيه مي‌کند. در اين موارد، راه‌يابي به معناي نهايي، در گرو پي بردن به اين تصوير زمينه است و دست نيافتن به اين صورت خيالي و يا درک اشتباه از آن، دست‌يابي به معناي نهايي و مقصود حقيقي را ناکام مي‌گذارد. بررسي حديث امام علي عليه السلام، مي‌تواند به فهم اين نکته کمک کند: العلمُ قائِدٌ والعَمَلُ سائِقٌ والنَفسُ حَرونٌ. [1] دانش، زمامدار و عمل، پيش راننده و نفْس، مَرکبي چموش است. در اين جا امام علي عليه السلام مرکبي را به عنوان «کلّ خيالي» در نظر آورده که چموش است و براي راه بردن آن، نياز به دو نفر است. فردي که از جلو زمام مرکب را مي‌کشد (قائد)، و شخصي که از پشت به مرکب فشار مي‌آورد و آن را مي‌رانَد (سائق). وي آن گاه، نفس سرکش انسان را به اين مرکب تشبيه کرده و دانش را به جاي زمامدار و عمل را به جاي راننده نهاده است. يعني همه اجزاي اين کل را به همه اجزاي آن کل، تشبيه نموده و هر جزء را به جاي يکي از اجزاي آن نشانده است تا از ره‌گذر ارائه اين تصوير خيالي، بتواند سختي کار اخلاقي و تربيت نفس را