را نمي‌بينيم، که حتي نمي‌توانيم سخنان آنان را با يکي دو واسطه بشنويم. ما در روزگار غيبت و محروميت از تابش مستقيم نور ولايت هستيم و تنها از رهگذر صفي طولاني از راويان و نويسندگان متعدّد، به گفتار و رفتار پيشوايان دين پي مي‌بريم. اين راه طولاني، هرچند به قله‌اي والا و چشمه‌اي زلال مي‌رسد؛ ولي تهي از پيچ و خم و دره و غبار و مه نيست. به سخن ديگر، رسيدن حديث به ما، بر گونه‌اي کوشش بشري استوار است و از اين ناحيه، دستخوش خطاها و کاستيهاي معمول انسان مي‌شود. راوي، گاه، در شنيدن اشتباه مي‌کند و گاه، به هنگام نقل کردن. نويسنده، گاه، درست نمي‌بيند و گاه، راست نمي‌نويسد. کتاب نيز گاه، ناقص و پاره و تيره مي‌شود و طريق نقل حديث آسيب مي‌بيند. همچنين، گاهي امامان براي حفظ جان و دين خود و شيعيان، با توريه و تقيه سخن گفته‌اند و حتي با احاديث مختلف، رفتارهاي پيروان خود را به شکل‌هاي متعددّي در آورده‌اند تا مبادا همه، يک گونه عمل کنند و در چنگال دشمنان گرفتار شوند. افزون بر اين، ما به عنوان بهره‌گيران از حديث، ‌در تعامل با حديث و شيوه فهم آن، کاستيها و خطاهايي داريم که هر يک به فهم مقصود نهايي آن آسيب مي‌زند و ما را در مقام کاربرد و عمل به آن، دچار زيان مي‌گرداند. اين کاستيها گاه، از نقص روش و کاستي شيوه پژوهش پديد مي‌آيد و گاه، برخاسته از نگرش ويژه پژوهشگر است که او را به آسيبي هميشگي در رويارويي با متون حديث، دچار مي‌کند و در يکي از بدترين صورت‌هاي آن، به شکل ايجاد فرقه‌هايي نامقبول، جلوه مي‌نمايد: همچون اخباريان، جمودگرايان و سلفيان و ديگر کژروي‌هاي اجتماعي و فکري. ما اين آسيب‌ها را يک به يک، بر خواهيم شمرد؛ اما شايد سؤال شود که با اين همه آسيب، از حديث چه مي‌ماند؟ اگر حديث با آسيب‌هاي متعدّد و متنوّع رو به رو است و چه بسا در گذر خود از مراحل متوالي صدور و نقل، دستخوش اين آسيب‌ها مي‌گردد، ما چگونه بر حديث اعتماد کنيم؟! اگر ما در سير فهم حديث، با مشکلاتي نه چندان اندک، دست به گريبان هستيم و کاستيهاي روشي و شخصيتي ما مي‌تواند