حديثى در باره کهکشان است که آن را به پيامبر اکرم نسبت داده‌اند که هنگام اعزام مُعاذ بن جَبَل به يمن، به او فرمود: إنَّكَ تَأتِي قَوماً أهْلَ كِتابٍ فَإنْ سَألُوكَ عَن المَجَرَّةِ فَأخْبِرْهُم أنَّها مِنْ عَرَقِ الأفْعي? الَّتي تَحتَ العَرْشِ. [1] تو به سوى قومى از اهل کتاب مى روى. پس اگر از تو در باره کهکشان پرسيدند، به آنها بگو: آن، از عَرَق افعى زير عرش است. نمونه بلند و داستان‌وار، حديث مشهور «جسّاسه» است که متهم اصلي جعل آن تميم داري از عالمان تازه مسلمان قرن نخست هجري است. اين متن در مجموعه هاى روايى اهل سنّت آمده است. احمد بن حنبل، مسلم نيشابورى، ابن ماجه، ابو داوود و تِرمِذى، از کساني هستند که اين روايت را به تفصيل يا اختصار، نقل كرده اند. [2] در اين حديث ساختگي كه به گونه اى به دجّال مربوط مى شود، اموري عجيب و موجوداتي شگفت انگيز، شرح داده مي‌شوند تا شنونده را جذب كنند؛ اموري باورنکردني که انتساب آن به پيامبر اكرم، باورنکردني‌تر است. ترجمه حديث را از صحيح مسلم، به نقل از فاطمه، دختر قيس و خواهر ضحّاک بن قيس، در کتاب وضع و نقد حديث [3] آوردهايم.

وضع مجموعى

منظور از وضع مجموعى، جعل چند حديث در کنار يکديگر و يا در هم است. اين احاديث ساختگي، به طور معمول، وحدت مضموني و يا وحدت در هدف دارند و تکرار و در پي هم آوردن آنها، مقصود جاعلان را برآورده مي‌کند.