را بر متن حديث مى افزودند و معناى آن را به سود خود، تغيير مى دادند، گاه حديثى کوتاه يا بلند را، از آغاز تا پايان، بر ‌مى ساختند و گاه، مجموعه‌اي از روايت هاى ساختگى را با چند روايت درست، در هم مي‌آميختند و در قالب نوشته اى به ظاهر متين و معتبر، روانه بازار حديث مى کردند. آشنايي با هر شيوه، به کشف روايات ساخته شده از طريق آن، ياري مي‌رساند.

وضع جزئى

وضع جزئى، يعنى تغيير واژگان حديث و يا افزودن واژه هايى بر متن حديث و يا کاستن واژه‌هايي از آن. در اين گونه وضع، جاعل به طور کامل، حديث را نمي‌سازد؛ بلکه با افزودن و يا کاستن چند کلمه از بخش حسّاسي از يک حديث واقعي و يا حتّي جا به جا کردن و تغيير دادن تعدادي حرف و نقطه، آن را دگرگون مي‌کند و معناي حديث را به مقصود خود، نزديک مي‌گرداند. کارشناسان علم رجال و درايه، اين‌گونه احاديث را «مُحرّف» [1] وبرخي را به اعتبار افزوده‌هاي نادرست و ساختگي «مزيدٌ فيه» [2] ناميده‌اند و راويان و جاعلان اين گونه احاديث را با صفت «يزيد في الحديث»، تضعيف کرده‌اند. ما نيز اين‌گونه احاديث را در آسيب تحريف، مطرح کرديم و گفتيم که راه حلّ شناخت آن، سنجش متن حديث در کنار احاديث هم مضمون و جاي گرفته در يک خانواده حديثي و سپس، مراجعه به شروح حديثى است.

وضع کامل

بسيارى از جعل حديث‌ها، به صورت جعل يک حديث کامل، خواه کوتاه و خواه بلند، بوده است. راويان سودجو، قصه پردازان و بويژه برخي عالمان يهودي و