را كه برخى از سخنان بدان اشاره دارد، در حيات پيشوايان دينى نمى‌توان سراغ گرفت. حضور زنان در عرصه‌هاى تعليم،[1]

فعاليت‌هاى اجتماعى،[2]

پيكارها و نبردها[3]

در جامعه اسلامى آن روزگار، آشكارا به چشم مى‌خورد.

3. جعل و تحريف‌

تأثير فرهنگ‌هاى غير دينى و مسئله جعل و تحريف، در بررسى احاديث جايگاهى ويژه دارد. از آنچه در طول چند قرن بر حديث گذشته نبايد بى‌اعتنا گذشت؛ چه بسا در پژوهش‌ها معلوم گردد كه پاره‌اى از آنچه ما از دين مى‌شناسيم، غير دينى است، و در خلال قرون، از فرهنگ‌هاى ديگر به فرهنگ ما سرايت كرده است. در اين‌جا به برخى نمونه‌ها اشاره مى‌شود:

يك. طبرى، خطيب بغدادى، ابن عساكر و راغب اصفهانى آورده‌اند كه وقتى خبر مرگ رقيه، دختر پيامبر صلى الله عليه و آله، به وى رسيد، فرمود: «الحمد للَّه! دفن البنات من المكرمات؛[4]

سپاسْ خدا را! به‌گور كردن دختر، نشانه بزرگوارى است». همچنين فرمود: «نعم الختن القبر؛ قبر، خوبْ دامادى است!».

دو. ابوهريره از پيامبر نقل كرده كه «شومى در سه چيز است: مَركب و زن و خانه». اين از مَثَل‌هاى رايج قبل از اسلام بود، و عايشه بدان اعتراض كرد كه پيامبر فرمود: «اهل جاهليت چنين مى‌گفتند». راوى، اين قسمت از سخن پيامبر را نقل نكرده است.[5]

[1].« زنان، تحصيلات و برداشت‌هاى دينى»، مجله پيام زن، شماره 22، ص 27- 26.

[2].« مشاغل زنان در عصر رسالت»، همان، شماره 40- 38.

[3]. ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج 8، ص 415.

[4]. آلبانى، محمدناصرالدين، سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة، ص 220- 211.

[5]. زركشى، بدرالدين، الإجابة لإيراد مااستدركته عائشة على الصحابة، ص 117- 114.