نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 464
آيه كلاله شتايي
آيه كلاله شتايي
(آيه 12 نساء، در باره سهمالارث برادر
و خواهر مادرى؛ نازل شده در زمستان)
به آيه 12 سوره نساء آيه کلاله
شتايي مىگويند:((وَلَكُمْ نِصْفُ مَا
تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِن لَّمْ يَكُن لَّهُنَّ وَلَدٌ فَإِن كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ
فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ
وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِن لَّمْ يَكُن لَّكُمْ وَلَدٌ فَإِن كَانَ
لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُم مِّن بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ
بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِن كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ
أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ فَإِن كَانُوَاْ أَكْثَرَ مِن
ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاء فِى الثُّلُثِ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَآ أَوْ دَيْنٍ
غَيْرَ مُضَآرٍّ وَصِيَّةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ) ؛ )"و نيمى
از ميراث همسرانتان از آن شما [شوهران] است اگر آنان فرزندى نداشته باشند و اگر فرزندى
داشته باشند يك چهارم ماترك آنان از آن شماست [البته] پس از انجام وصيتى كه بدان سفارش
كردهاند يا د ينى [كه بايد استثنا شود] و يك چهارم از ميراث شما براى آنان است اگر
شما فرزندى نداشته باشيد و اگر فرزندى داشته باشيد يك هشتم ب
راى ميراث شما از ايشان خواهد بود [البته]
پس از انجام وصيتى كه بدان سفارش كردهايد يا د ينى [كه بايد استثنا شود] و اگر مرد
يا زنى كه از او ارث مىبرند كلاله [ بىفرزند و بىپدر و مادر] باشد و براى او برادر
يا خواهرى باشد پس براى هر يك از آن دو يك ششم [ماترك] است و اگر آنان بيش از اين باشند
در يك سوم [ماترك] مشاركت دارند [البته] پس از انجام وصيتى كه بدان سفارش شده يا د
ينى كه [بايد استثنا شود به شرط آنكه از اين طريق] زيانى [به ورثه] نرساند اين استسفارش
خدا و خداست كه داناى بردبار است ".
واژه کلاله دو بار در قرآن
آمده است:
1. در آيه مورد بحث که سهم الارث برادران
و خواهران مادرى را بيان مىکند و در زمستان نازل شده است؛ از اين رو به آيه
کلاله شتايي معروف است.
2. در آيه آخر همين سوره که بيانگر سهم
الارث برادران و خواهران پدرى يا پدرى و مادرى است که در تابستان نازل شد و به
آيه کلاله صيفي شهرت يافته است.
کلاله در اصل، مصدر و به
معناى کلال يعنى از بين رفتن قوت و توانايى است؛ ولى بعداً به خواهران
و برادرانى گفته شده است که از شخص متوفا ارث مىبرند. شايد تناسب آن اين باشد که برادران
و خواهران از طبقه دوم ارث هستند، و تنها با نبودن پدر و مادر و فرزند ارث مىبرند،
و چنين کسى که پدر و مادر ندارد، مسلماً در رنج است و قدرت و توانايى خويش را از دست
داده است؛ لذا به آنها کلاله گفتهاند.
در اين آيه، تنها سهم الارث کلاله (خواهر
و برادر) مادرى بيان شده است؛ زيرا اين آيه گرچه به طور مطلق فرموده است کلاله،
ولى با توجه به آيه 176 همين سوره و روايات اهلبيت (ع) به دست مىآيد که اين آيه فقط
به برادران و خواهران مادرى مربوط است.
نيز ر.ک: آيه کلاله صيفي.
[1]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد3;صفحه
296
[2]منصور ، عبدالحميد يوسف;نيل الخيرات فى
القراءات العشرة;جلد4;صفحه 212
[3]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;اسباب النزول;صفحه
147
[4]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 86
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 464