نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4472
معيار مكي و مدني
ضوابط مكي و مدني
(معيار مكي و مدني)
(معيارهاى چهارگانه در اتصاف آيات و سورهها
به مکّى يا مدنى)
دانشمندان اسلامى براى شناخت آيات و سورههاى
مکى و مدنى چهار معيار «زمان، مکان، موضوع و اشخاص» را معتبر دانستهاند.
براساس هر يک از اين ملاکها تعريف مکى و مدنى بودن آيات نيز متفاوت ميشود که به بيان
آنها ميپردازيم.
1. ملاک زمان: آيات نازل شده پيش از هجرت مکى، و آيات فرود آمده پس از
هجرت مدنى است؛ چه در مدينه نزول يافته باشند و چه در مکه؛ در سال فتح يا سال حجةالوداع؛
در سفر يا حَضَر. اين وجه در ميان دانشمندان علوم قرآنى بيشتر مورد اعتنا است، و زرکشى
همين وجه را نظر مشهور ميداند.
2. معيار مکان: آيات و سورههايى که در خود مکه فروفرستاده شدهاند مکىاند؛
هرچند اين نزول پس از هجرت باشد. بنابراين، آيات و سورههايى که در سال فتح و حجةالوداع
در مکه نازل شدهاند مکى خوانده مىشوند؛ ولى طبق معيار زمانى مدنىاند.
مدنى به آيات و سورههايى گفته مىشود که در مدينه نازل شده باشند. بنابراين،
در معيار مکانى مشکلى در تقسيم آيات و سورهها پديد مىآيد؛ زيرا طبق اين ضابطه، آيات
يا سورههايى که در سفر نازل شدهاند- همانند سفر به بيت المقدس (در سفر معراج) و مانند
آن- نه مکىاند و نه مدني.
3. معيار شخص: مخاطب آيات و سورههاى مکي، اهل مکه، و مخاطب آيات و سورههاى
مدنى، مردم مدينه بودهاند.
4. ملاک موضوع: آيات و سورههايى که درباره مسائل اعتقادى همچون توحيد،
معاد، نبوت و… باشند مکى، و آياتى که بيانگر مسائل و احکام
فقهى و مسائل اجتماعى باشند مدنى بهشمار ميآيند.
نيز ر.ک: ضوابط کلى مکى و مدنى؛ ضوابط شايع مکى و مدنى.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (187-191)
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 68و(37-38)
[3]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 162
[4]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
(601-604)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4472