نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3820
قصههاي قرآن
قصص قرآن
(قصههاي قرآن)
(داستانهاى عبرت آموز قرآني از سرگذشت
واقعي نيکان و پليدان)
قَصَص (بفتح قاف و صاد) به معناي سر گذشت و تعقيب
و نقل قصّه است که در شکل مصدر و اسم هر دو آمده است. برخي آن را مفرد دانستهاند:
مانند طبرسى در مجمع البيان که ذيل آيه 62 بقره گفته: قصص بمعنى قصّه و
سر گذشت است و در ذيل آيه 111 يوسف گفته: قصص خبرى است كه بعضى پشت سر
بعضى باشد از اخبار گذشتگان. اما برخي آن را جمع دانستهاند: مانند راغب که در مفردات
گويد: القصِّ به معناي دنبال كردن و تتبع اثر است؛ و قصص اخبارى است پى جوئى و پيروى
شده. وي همچنين قصاص را از همين لغت به معناي پي جوئي دم و خون خواهي و قصّ
را به معناي اخبار پيگيري شده ميداند.
بدين سان، سر گذشت را از آن روي قصص و
قصّه گويند كه گوينده آنرا تعقيب ميكند و در دنبال آنست. در قرآن آمده است:
فَلَمَّا جاءَهُ وَ قَصَّ عَلَيْهِ
الْقَصَصَ قالَ لا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ (قصص آيه
25) ؛ چون موسى پيش شعيب آمد و سرگذشت خويش را حكايت كرد گفت نترس از قوم ستمكار نجات
يافتى. و نيز آمده: نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ (يوسف
آيه 3) . بعضى قصص را در آيه مصدر گرفته و برخي گفتهاند اسم بودنش بهتر است؛ يعنى
ما بهترين سرگذشت را براى تو حكايت ميكنيم.
در قرآن کريم از راههاي متعددي براي
هدايت بشر استفاده گرديده که داستانهاي قرآني يکي از آن روش هاست، قصص قرآن از نمونههاي
اعجاز قران کريم است؛ زيرا داستان سرايي از زمانهاي بسيار قديم در ميان انسانها رايج
بوده و آدمي پيوسته شيفته شنيدن وخواندن داستان بوده است و چون داستان نکات آموزشي
را به نحو غير مستقيم بيان ميدارد، از لحاظ روانشناسي تربيتي، از مهم ترين ومؤثرترين
انواع آموزش به حساب ميآيد.
از اين روي، در کتابهاى آسمانى بهويژه
قرآن به قصه و استفاده از آن براى ابلاغ پيام و اتمام حجت توجه شده است؛ زيرا قصه و
داستانگويى يکي از مهمترين ابزار کتابهاى آسمانى براى انذار و تبشير است.
مزايايي براي شيوه تبليغ بر اساس داستان
گويي شمرده شده از جمله:
1. تاثير غير مستقيم
همانگونه که اشاره شد، امروزه در روانشناسي
نيز ثابت گرديده که نصيحت غير مستقيم اثرش بيش از پند و اندرزهاي مستقيم است. از اين
روي، اگر اشتباهات شخصي به گونه غير مستقيم به او فهمانده شود، بدون شک اثرش بسيار
بيش تر از بيان مستقيم آنها ميباشد، هنر قصه نويسي و داستان گويي نيز همين مزيت را
دارا ميباشد و با تشويق يا تنبيه قهرمانان و بدکاران داستان بطور غير مستقيم خواننده
را به خوبيها دعوت کرده و از بديها، متنفر ميسازد.
2. دوام و ماندگاري تاثير
از مزاياي ديگر بکارگيري داستان به عنوان
ابزار کمک آموزشي اين است که در به ياد ماندن طولاني مدت مطالب يادگيري شده در ذهن
مخاطبان نقش موثري ايفا ميکند؛ چرا که ثابت شده مطالبي که در قالب داستان در زمان
کودکي شنيده شدهاند و يا در طول حيات انسان به آنان تعليم داده شدهاند، بيش تر از
مطالب علمي و فلسفي و پند و اندرزهايي که بدون استفاده از داستان به انسان تعليم داده
ميشود، در اذهان جاي ميگيرد.
3. الگو سازي
از مزاياي ديگر قصهها، نشان دادن الگوها
و قهرمان هاست؛ زيرا همچنان که ثابت گرديده، انسانها به طور خودآگاه يا ناخودآگاه
گرايش به قهرمانان دارند و سعي ميکنند هميشه از آنها براي خود در زندگي شان الگويي
مناسب ساخته و حرکات و افکار خود را مطابق افکار، اعمال و رفتار آنان تنظيم نمايند.
تا جائي که وقتي انساني نميتواند الگوي مناسب و دلخواه خود را پيدا کند، به ناچار
به الگوهاي پست و بي ارزش رو ميآورد، و چون عمل قهرمانسازي در قصهها بيش تر امکان
پذير است در اکثر داستانها وجود قهرمان چه خوب و چه بد نقش اصلي را ايفا ميکند.
4. افاده نفع عام و فراگير
داستان براي همه افراد جامعه مفيد است برخلاف دليلهاي
عقلي و مطالب علمي که تنها مورد استفاده افراد خاصي قرار ميگيرد.
قرآن مجيد نيز به عنوان يک کتاب هدايت،
که از هر راه مفيدي براي کمال و هدايت انسان استفاده ميکند از ابزار قصه با نظر به
ويژگيهاي ياد شده، غافل نبوده و توجه ويژهاي به اين روش تربيتي نموده، فلذا با بيان
قصههاي گذشتگان به اين امر مهم در عرصه هدايت توجه کرده و معارف و آموزههاي الهي
خود را با داستان براي عموم ناس بيان نموده است.
نيز ر.ک: حکمت قصص قرآن؛ خصايص قصص قرآن.
[1]ابو زهره ، محمد ،1898-1974م.;معجزه بزرگ
,پژوهشى درعلوم قرآن;صفحه (197-271)
[2]خرمشاهي ، بهاء الدين ، 1324 -;قرآن پژوهى(هفتادبحث
وتحقيق قرآنى);صفحه (52-55)
[3]حكيم ، محمد باقر ، 1318- 1382.;علوم
القرآن;صفحه (353-436)
[4]قرشي بنابي ، علي اكبر ، 1307 -;قاموس
قرآن;جلد6;صفحه 11
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3820