مقصود از حمد خدا اين است كه خدا را در برابر صفات كمال و جمال و روش هاى نيكوى او به بندگان خويش، بستاييم و در حقيقت تفاوت »حمد» با «تسبيح» در اين جاست كه در تسبيح ، نظر به پيراستگى خداوند از عيب و نقص است و بازگشت آن به توصيف خدا با صفات سلبى او مى باشد; ولى هدف در «حمد» توصيف خدا، با صفات ثبوتى و افعال نيكوى او و انگيزه ستايش، وجود همان كمالات نامحدود است خواه اين كمال جزو ذات او باشند; مانند علم و قدرت بى پايان وى يا از افعال او به شمار روند; مانند رأفت و رحمت گسترده وى بر بندگان خويش.

در برابر اين دو، حقيقت سومى نيز به نام «سجود» هست و مقصود از سجده براى خداوند اين است كه هر موجودى در مقابل عظمت بى پايان او ابراز تذلل و كوچكى مى نمايد. بنابراين هر يك از اين عناوين سه گانه براى خود حقيقت و واقعيتى دارد كه از ديگرى جداست.

درباره تسبيح موجودات و هم چنين ستايش هر موجودى از خداى جهان، در تفسير سوره «حديد»[1] سخن مى گوييم و بعداً نيز توضيحاتى در اين باره خواهيم داد.

قرآن با طرز شيوايى سجده همه موجودات جهان را بيان نموده است. در آيه مورد بحث به گواهى لفظ «من» در جمله (وَللّه يَسْجُدُ مَنْ فِى السَّمواتِ)تنها خضوع موجودات با شعور را مطرح مى نمايد و اين كه هر موجود صاحب دركى در برابر عظمت بى پايان خداوند، احساس ذلت و ابراز خضوع مى نمايد و در برخى از آيات، دايره سجده گسترده تر گرفته شده و از سجود تمام جنبندگان سخن به ميان آمده است، آن جا كه مى فرمايد: