خوارج در عقيده وعمل پيوسته در كشمكش بودند. از يك طرف مى دانستند كه حيات اجتماعى بدون يك مدير نافذ امكان پذير نيست واز طرف ديگر، بر اثر كج فهمى، اقامه هر نوع حكومت رامخالف انحصار حاكميت خدا مى انگاشتند.

شگفت آنكه خوارج، خود در آغاز كارشان براى حزب خويش رئيس برگزيدند! طبرى مى نويسد:

در ماه شوال سى وهشت هجرى گروهى از خوارج در منزل عبد اللّه بن وهب راسبى به دور هم گرد آمدند وعبد اللّه در سخنرانى خود گفت:شايسته نيست كه گروهى به خدا ايمان بياورند وبه حكم قرآن تن در دهند وزندگى دنيوى در نظر آنان گزيده تر از امر به معروف ونهى از منكر باشد. پس از او حرقوص بن زهير وحمزة بن سنان نيز سخن گفتند وسوّمى در پايان كلام خود گفت:«فَوَلُّوا أَمْرَكُمْ رَجُلاً فَإِنَّهُ لابُدَّ لَكُمْ مِنْ عِماد وَ سَناد وَ رايَة تحفُونَ بِها وَ تَرْجِعُونَ إِلَيْها».[1]

حكميّت، آخرين اميد

در ميان مسلمانان، پيش از نبرد صفّين وپس از آن، مسائل ريشه دارى مطرح بود كه يكى از طرق حل آن انتخاب داورانى بود كه مسائل را با واقع بينى بررسى كنند ودر باره آن نظر دهند. اين مسائل عبارت بودند از:

1ـ قتل عثمان.

2ـ اتهام ياران امام(عليه السلام) به قتل خليفه.

3ـ ادعاى معاويه كه ولىّ الدم عثمان است.

اساساً همين مسائل بود كه به نبرد صفّين منتهى شد وحلّ اين مشكلات دو راه داشت:

راه نخست اينكه طرفين نزاع، اختلافِ خود را نزد امام برگزيده مهاجران