سببيت در ايجاد حرارت، و به آب سببيت در برودت، را داده است. و به انسان نيز اين قوه و قدرت را عطا فرموده، تا با اختيار و اراده خود، مبدأ اثرها و كارها گردد. آرى، اگر روزى بخواهد، سببيت را از اين اسباب، سلب ميكند و در حقيقت او هم سببساز و هم سببسوز است. روى اين اصل، در جهان وجود، يك خالق اصيل بيش نيست و جهان آفرينش، با تمام علل و اسباب و معاليل و مسببات، به او باز گشته و به او قائم هستند. و در حقيقت او حكم عدد صحيح را دارد و ديگران در حكم صفر هستند كه اگر عدد صحيح از ميان برود، تمام صفرها فرو ميريزد و بى اثر ميشود، ولى در عين حال، نميتوان نقش صفر متكى به عدد صحيح را، ناديده گرفت.

عالم امكان، همان صفرهاى متكى به عدد صحيح (واجب الوجود)، است كه هر نوع فضيلت و مكرمتى دارد، به او منتسب است، ولى در عين حال به اذن و اراده او براى خود موقعيتى در ايجاد و تكوين دارد و ميان ذات و افعال آن، رابطه ناگسستنى برقرار است. در حقيقت، اين آتش است كه ميسوزاند و آب است كه خنك ميكند و انسان است كه مينوشد و كارهاى ديگر، از او صادر ميشود، ولى همگى به اذن و تقدير الهى است. اگر بخواهيم اين آثار را به علل مستقيم آنها نسبت دهيم، يك نسبت حقيقى و دور از مجاز است و اگر بخواهيم به خدا كه مبدأ مبادى است، نسبت دهيم، باز هم نسبت، حقيقى خواهد بود، زيرا تمام عالم آفرينش، با تمام علل و اسباب و روابط خود، به او بر ميگردد و در نتيجه، فعل بشر، فعل انسان و به يك معنا فعل خدا است.

قرآن، چه نيكو ميگويد: ((وَ ما رَمَيْتَ اِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللّهَ رَمى))(سورهانفال/17).

دست پنهان و قلم بين خط گزار *** اسب در جولان و ناپيدا سوار

گه بلندش ميكند گاهيش پست *** گه درستش ميكند گاهى شكست

***