در اين زمينه آيات ديگرى نيز هست كه اشاعره با استدلال به ظاهر آنها، بر مسأله «خلقت اعمال» استدلال نموده اند.

تحليل آيات حصر خالقيت به خدا

شكى نيست كه آيات قرآنى هماهنگ با برهان عقلى، خلقت و آفرينش را از آن خدا مى داند و بيانگر اصل «توحيد در خالقيت» است ولى حصر خالقيت به دو صورت مى تواند تحقق پذيرد:

1.خدا به طور مستقيم و مباشرى هر پديده اى را بدون سبب و علتى پديد آورد، و خود جانشين تمام علل و اسباب گردد، در اين صورت جز به يك علت (خدا) معترف نبوده و همه مظاهر وجود، از مجرد و مادى، از مؤثّر و اثر، همه، مستقيماً بدون واسطه معلول و مخلوق او مى باشند، اين همان نظريه اى است كه طرفداران «خلق افعال» برگزيده اند و قانون عليت و معلوليت در ميان پديده ها را انكار نموده، اصلى به نام «عادة اللّه» را جايگزين آن كرده اند و مى خواهند بگويند: نسبت آتش به گرمى و سردى، يكسان است و كوچكترين رابطه اى ميان آن دو وجود ندارد لكن «عادة اللّه» بر اين منوال است كه پيوسته پس از وجود آتش، گرمى ايجاد مى كند، هرگاه مغيى حصر خالقيت به خدا به اين شيوه باشد كه بيان گرديد، طبعاً فعل انسان نيز مخلوق مستقيم و بىواسطه خدا خواهد بود.

2. جهان آفرينش همه متكى به خدا بوده و قائم به وجود اوست ولى خدا از طريق آفريدن اسباب و علل مادى وغير مادى، به اشياء هستى مى بخشد.

و به ديگر سخن: جهان آفرينش بر نظام علت و معلول و اسباب و