حاكم بر محيط زندگى او ايجاب مى كند كه فقط به پذيرش و انتخاب بيش از يك راه موفّق نباشد و آن همان راهى است كه آن را پيموده است هر چند به طور خام فكر مى كند كه مختار است.

در برابر آنها اختيار نيز به شكل ديگرى مطرح گرديد و برخى از دانشمندان غرب در مسأله آزادى و اختيار انسان، تا آنجا پيش رفتند كه هر نوع نهاد و گرايش هاى فطرى را در انسان، انكار كردند، زيرا تصور كردند كه اعتقاد به فطرت و نهاد از پيش ساخته در وجود انسان، مخالف آزادى او است و اين نهادهاى فطرى و كششهاى درونى مايه محدوديت آزادى و اختيار انسان در ساختن ماهيت وجودى خويش مى باشد، بلكه اين انسان است كه با كار و تلاش آزادنه خود، ماهيت وجودى و شخصيت خويش را قوام مى دهد.

طرفداران اين نظريه، همان «اگزيستانسياليستها» مى باشند كه در اصطلاح فلسفى به «وجوديها» معروفند.

با توجه به اين بررسى اجمالى و تبيين سير تاريخى جبر و اختيار در انديشه بشر، روشن مى شود كه در قلمرو مسأله جبر و اختيار بايد مكاتب ياد شده در زير را مورد بررسى قرار دهيم:

1. مكاتب جبر

الف: جبر الهى به شيوه اهل حديث و اشاعره.

ب: جبر الهى به شيوه فلسفى.

ج: جبر مادى با جلوه هاى دوگانه آن: 1. جبر تاريخ، 2. جبر از طريق «مثلث شخصيت».