«فاضل مقداد» كه يكى از چهره هاى معروف متكلمان شيعى است آنگاه كه آراء و نظريات را پيرامون افعال انسان بازگو مى نمايد; مى گويد:

عدليه آن را پديد آمده انسان و فعل او مى دانند و آنان دو دسته اند گروهى مطلب را بديهى دانسته و گروه ديگر نظرى مى شمارند و حق اين نظريه اخير است.[1]

اگر چه به كتابهاى پيشوايان معتزله دسترسى نداريم، ولى خوشبختانه اخيراً كتب كلامى برخى از چهره هاى سرشناس اين گروه منتشر شده است و از اين طريق مى توانيم با ديدگاه پيشوايان اين مكتب نيز آشنا شويم.

قاضى عبدالجبار[2] از چهره هاى معروف اساتيد كلام معتزلى در قرن چهارم و اوايل قرن پنجم هجرى به شمار مى رود در كتابهاى وى عباراتى به چشم مى خورد كه برخى ظاهر و برخى صريح در اين است كه معتزله طرفدار انديشه تفويض بوده اند و اينك نمونه هايى از اين عبارات:

1. ملاك نيازمندى فعل به فاعل، حدوث است

از نظر معتزله ملاك نيازمندى فعل به فاعل و معلول به علت، حدوث آن مى باشد. در اين صورت هستى انسان به عنوان يكى از افعال الهى تنها در