امّا اين كه خداوند اضلال و گمراه نمودن آنان را به خود نسبت داده و مى فرمايد: (وَاللّه أَركسهم) بايد يادآور شويم كه مقصود از اين اضلال كيفر دادن و مجازات آنان است كه به واسطه سنت تكوينى الهى كه بر زندگى بشر حاكم است، تحقق مى پذيرد. زيرا نسبت و قضاء حتمى خدا اين است كه هر كس از پذيرش حق سرباز زند و براى خاموش نمودن مشعل هدايت به نيرنگ هاى منافقانه مبادرت ورزد، از مسير حق منحرف مى گردد و به ورطه ضلالت و گمراهى سقوط مى نمايد و اگر چه منافقان با اختيار و آزادى خود به اين سرنوشت شوم گرفتار شده اند لكن از آنجا كه اين قانون را آفريدگار جهان مقرر نموده است، گمراه شدن آنان به خدا نسبت داده شده است.[1]

تفسير آيه دوم (اسراء/97)

براى آن كه روشن شود چه كسانى را خداوند هدايت مى نمايد يا گمراه مى سازد آيات قبل و بعد از اين آيه را مورد مطالعه قرار مى دهيم:

در آيات قبل چنين آمده است كه خداوند پيامبر خود را براى هدايت انسانها فرستاد ولى گروهى ايمان نياوردند. عامل خوددارى آنان از قبول دعوت پيامبر اين پندار نادرست بود كه مى گفتند چرا خداوند به جاى آن كه فرشتگان را براى هدايت بشر بفرستد، انسانى را مبعوث كرده است.[2]

و در آيات بعد مى فرمايد:«گمراهان را روز قيامت در حالى كه كر و لال و كور مى باشند بر چهره هايشان محشور مى نماييم، و جايگاه آنان دوزخ است